برگرفته از دفتر چهارم مجموعه پژوهش‌های بنيادی گروه پژوهش دفتر فنی معاونت حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی
تجربه‌هاي حفاظت از بناها، محوطه‌ها و شهرهاي تاريخي جهان – زمستان ۱۳۷۹
ادینبرا پایتخت اسکاتلند در سال 1995 در شمار مکان‌های میراث جهانی قرار گرفت. ادینبرا از نظر منزلت جهانی هم‌پایه تاج‌محل و اهرام مصر محسوب می‌شود. هنگامی‌که یونسکو لزوم حفاظت از ادینبرا را به جهانیان اعلام نمود، شورای شهر ادینبرا، کمیته حفاظت از شهر جدید ادینبرا و اداره سرپرستی نوسازی شهر قدیمی با یکدیگر توافقنامه‌ای برای همکاری در زمینه حفاظت و تقویت این میراث جهانی امضاکردند. شورای شهر موافقت کرده است که برای توسعه آینده شهر بیانیه یونسکو را بپذیرد. ادینبرا مرکزی دارای خصوصیات شهری است که به طرز شگرفی بر همه عملکردهای این شهر تأثیر گذاشته است. ثبت مکان تاریخی ادینبرا به‌عنوان میراث جهانی بر اساس معیارهای یونسکو به شرح زیر صورت گرفته است:
- به نمایش گذاردن تبادل ارزش‌های مهم انسانی در طول زمان یا در درون عرصه فرهنگی جهان، در مورد توسعه معماری یا فناوری، هنر یادمانی، شهرسازی یا معماری منظر؛
- نمونه بارز نوعی از ساخت‌وساز یا همنوایی معمارانه و فنّاورانه که مراحل مهمی از تاریخ انسانی را به تصویر می‌کشد؛
- هدف از این موافقت‌نامه آن است که دست‌اندرکاران حفاظت از شهر تاریخی ادینبرا امکانات بیشتری برای رسیدن به اهدافشان در دست داشته باشند. بر اساس معیارهای یونسکو، حفاظت و نگهداری از مکان‌هایی که در زمره میراث جهانی محسوب می‌شوند از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛
- خصوصیات و کیفیات مکان میراث جهانی شامل ویژگی تاریخی مکان و همه عناصر مادی است که این ویژگی را نشان می‌دهد؛
- الگوهای توسعه تاریخی و طراحی‌شده آن مکان؛
رابطه میان تک بناها و سیمای خیابان و منظر شهری اطراف آن
عملکردهای گوناگونی که آن مکان در طول تاریخ به‌دست آورده است؛ این عملکردها فضایی به آن می‌بخشد که هویت آن را تعریف می‌کند. چنانچه یک مکان میراث جهانی محسوب شود لزوماً حمایت قانونی را به دنبال ندارد. بااین‌حال پایگاه میراث جهانی اهمیت بین‌المللی مکان را برجسته می‌سازد؛ بنابراین لازم است مقامات محلی پایگاه میراث جهانی مکان را در هنگام برنامه‌ریزی و اجازه ساخت‌وساز در نظر گیرند. مکان میراث تاریخی باید به‌طورجدی در مقابل همه آسیب‌ها حمایت شوند، به‌خصوص اگر بر اثر استفاده نابه‌جا، الحاقات غیرضروری و انجام تغییرات از روی بی‌توجهی ایجاد شده‌باشند. هدف اولیه میراث جهانی نگهداری بافت تاریخی با استفاده به‌جا از آن است.
شکل ارگانیک شهر قدیمی قرون‌وسطایی و وضوح شهر جدید نئوکلاسیک که به‌صورت هندسی طراحی‌شده به‌همراه بناهای تاریخی چشمگیر آن ویژگی بنیادین ادینبرا به‌عنوان مکان میراث جهانی را تشکیل‌می‌دهد. شورا تضمین می‌نماید که همه امور حفاظت و مداخله در ساخت‌وسازهای جدید بر اساس استانداردهای شناخته‌شده بین‌المللی انجام شود. منشور ونیز که از سوی شورای بین‌المللی یادمان‌ها و مکان‌های تاریخی در سال 1965 پذیرفته‌شده رهنمودهایی را برای حفاظت و مرمت بناهای تاریخی بر اساس مبانی بین‌المللی ارائه داده است. منشور بر اهمیت مجموعه، توجه به بافت اصلی، ارائه دقیق اسناد برای مداخله، اهمیت تأثیر دوره‌های مختلف تاریخی در یک بنا و حفظ بناهای تاریخی برای اهداف مفید اجتماعی تأکید می‌ورزد. منشور طرح کلی آن دسته از اصول اساسی را ترسیم می‌نماید که هم‌اکنون به‌عنوان رویکردی مناسب در رابطه با بناهای تاریخی پذیرفته شده است. اصول کلی منشور ونیز به هنگام سروکار داشتن با موضوعات بناهای تاریخی در درون مکان میراث فرهنگی بکار می‌رود.
شورا کیفیت و کمال معماری را بالا می‌برد و باعث تشویق نوآوری می‌شود و درعین‌حال باعث ارتقای محیط تاریخی و حفاظت از خصوصیاتی می‌شود که در حفظ هویت و انسجام بصری آن مؤثر است. لازم است تا هر پنج سال یک‌بار گزارشی از وضعیت حفاظت مکان‌های میراث جهانی به یونسکو ارائه گردد. لذا ضروری است تا معیارهایی چند برای ایجاد سیستمی ارائه شود که امکان نظارت بر تغییر در درون مکان میراث جهانی را فراهم آورد و هدف از حفاظت و تقویت مکان را مدنظر قرار دهد.
شهر قدیمی ادینبرا
در ادینبرا، شهر قدیمی از جانب قصر به سمت شرق گسترش یافته است. روزگاری این بخش با دیواره‌ای احاطه شده بود که هنوز بخش‌هایی از آن به چشم می‌خورد. در قرون‌وسطی شهر بسیار کوچک بود. از مهم‌ترین میدان‌های کنونی آن می‌توان از سبزه‌میدان نام برد که در گذشته محل خریدوفروش علوفه دام‌ها بود. هم‌اکنون در این میدان مغازه‌های عتیقه‌فروشی، بوتیک‌ها و رستوران‌ها برقرار هستند و در حیات‌بخشی به این میدان قدیمی مؤثرند. در ساختار شهری ادینبرا، خیابانی به‌نام «مایل سلطنتی» (رُیال مایل)، قصر حکومتی و قصر ضیافتی را به هم پیوند داده و از طریق تناوب و تداوم مجموعه‌ای از بناهای هماهنگ شهری دو عنصر اصلی شهر را به هم متصل ساخته و به تأثیر بصری آن‌ها افزوده است. در این مسیر استفاده از بناهای مهم مانند «کلیسای تالبُت» به‌عنوان نقاط کانونی بصری واجد اهمیت است. امروزه رُیال مایل هم‌زمان افراد مورداستفاده پیاده و سواره قرار می‌گیرد و تنها در زمان برگزاری جشنواره جهانی به‌دلیل حضور هنرمندان و مردم از ورود خودروها ممانعت به عمل می‌آید.
شهر قرون‌وسطایی با شهر جدید به‌جامانده از دوره جُرج‌ها از طریق «پل شمالی» و منظر شهری وسیع میان آن‌ها به هم پیوند خورده است. بخش‌های جدید شهر نیز همچنان در حال گسترش هستند. به‌منظور کاهش تأثیرات توسعه در شکل قدیمی شهر مسئولان حفاظت از شهر تاریخی ادینبرا بر اساس توافقنامه‌ای کل شهر را در سه بخش کدبندی نموده‌اند. در بخشی که با کد شماره یک مشخص شده، دخالت در نمای بیرونی و فضای داخلی به‌طور کل ممنوع است. در ناحیه‌ای که با کد شماره دو مشخص شده، دخالت تنها در فضای درونی ساختمان بلامانع است و انجام تغییرات در نمای بیرونی ساختمان مجاز نیست. در ناحیه‌ای که با کد شماره سه مشخص گردیده، دخالت در داخل و خارج از ساختمان تحت ضوابطی امکان‌پذیر است. نظام قانونی این شهر به‌طور تاریخی به نفع حفاظت از بناها و فضاهای شهری جهت داده شده است. به همین دلیل شهر ادینبرا در گذشته و حال در بقا و حمایت از آثار تاریخی موفق بوده است.
طرح‌های محلی نیز که بخش اصلی نظام برنامه‌ریزی است در جهت حفاظت از هسته تاریخی شهر فعال است. در این‌گونه طرح‌ها توسعه و تغییر کاربری‌ها بر اساس منافع مردم سازمان داده می‌شود. به نظر شورای شهر ادینبرا برنامه‌ریزی محلی یکی از عملکردهای مهم هر شوراست که علاوه بر در نظر گرفتن منافع مردم به دنبال حفظ میراث فرهنگی شهر نیز است.
