گردآوری و ترجمه: سعید محمودکلایه، محمد غلامنژاد
Object Area
محدوده شیء؛ محدودهای که توسط سوژهای که قصد مستندنگاری آن را داریم اشغال شده است.
Open-Source Software
نرمافزار متن-باز؛ به نرمافزارهایی میگویند که افراد میتوانند در کد منبع آنها تغییر ایجاد کرده و یا اشکالات احتمالی آنها را رفع کنند. به طور معمول برای نرمافزارهای تجاری این قابلیت در نظر گرفته نمیشود. این روش، یک شیوه توسعه نرمافزار است که میتواند با مشارکت همگانی متخصصین، موجب توسعه و تکمیل نرمافزار شود.
Orientation
جهتیابی؛ جهات اصلی که اندازهگیری نسبت به آنها انجام میشود. جهتیابی، فرایندی ضروری در هر برداشت محسوب میشود. برای این کار به نقطه آغاز (اصلی) و یک امتداد (یا جهت) نیاز است.
Orthophotograph
تصویر تخت؛ تصویری که در آن کلیه اعوجاجها از لحاظ هندسی برطرف شده باشد، بهگونهای که صفحهتصویر بهصورت کاملاً مسطح دیده شود. در این تصاویر، در هر صفحهتصویر یکسان، مقیاسها تغییر نخواهند کرد.
Overview scans
اسکنهای اجمالی؛ اسکن با لیزر از شیء یا محوطه، با تراکم پایین ابرنقاط جهت دستیابی به یک دید اجمالی نسبت به محوطهای یا اثری که قصد برداشت آن را داریم.
Panchromatic
پانکروماتیک؛ تبدیل و نمایش کلیه طولموجهای مرئی به طیف خاکستری
Parallax
اختلاف منظر (دید گشت)؛ جابهجاشدن نسبی یک شیء نسبت به زمینهاش در دو تصویر که از یک صحنه گرفته شده باشد و معلول جابهجاشدن ناظر باشد را اِختِلافِ مَنظَر یا دیدگشت میگویند.
Passive Stations
ایستگاههای غیرفعال؛ ایستگاههای برداشت عمومی در سراسر یک کشور یا ناحیه. موقعیت و دقت مختصاتی این ایستگاهها معلوم بوده و غالباً از طریق نهادهای ملی نقشهبرداری مربوطه به دست میآیند.
PCA (Principal Component Analysis)
پی.سی.ای؛ تحلیل مؤلفههای اصلی؛ روش آماری چندمتغیره برای تبدیل در فضای برداری است که غالباً برای کاهش ابعاد مجموعه دادههای پیچیده مورداستفاده قرار میگیرد. در فرایند بررسی دادههای لیدار، از این روش میتوان برای سنجش تصاویر چندگانه سایهروشن دار استفاده کرد و تصویری مرکب از حداکثر متغیرها تهیه کرد.
Peripheral Data
دادههای جنبی؛ دادههای تکمیلی بهدستآمده از فرایند اسکن با لیزر که در شرح خدمات ذکر نشده باشند.
Permatrace
پرماترِیس؛ کاغذهای پوستی و کالک آماده برای ترسیم که بعضاً از جنس مواد ضد آب بوده و برای بایگانی اسناد و نقشههای خاص استفاده میشوند. همچنین، از این کاغذها با اهداف باستانشناسی و جهت ترسیم از عوارض در محل نیز استفاده میشود.
Perspective Centre
مرکز پرسپکتیو؛ نقطهای فرضی که در محل آن اشعههای تابیده شده از شیء، پیش از برخورد با صفحه تشکیل تصویر، با یکدیگر برخورد میکنند.
Perspective Projection
[خطای] تصویر پرسپکتیو؛ نمایش اشیا در یک عکس، بهنوعی، ایجاد تصویر پرسپکتیو است: به این معنا که اشیا دورتر در تصویر، کوچکتر دیده شده و اشیا نزدیکتر، بزرگتر دیده میشوند؛ این پدیده در یک عکس به این معناست که نمیتوان کلیه اجزای موجود در عکس را به صورتی قابلاعتماد، اندازهگیری کرد.
Perspective Sketch
طرحهای سهبعدی؛ نسخهبرداری از جزئیات بهصورت سهبعدی همراه با اعمال دیدگاه ترسیمکننده؛ این ترسیمات معمولاً برای دستیابی به یک درک بهتر از تناسبات، با برخی اندازهگذاریها همراه است.
Photogrammetry
فوتوگرامتری؛ دانش استخراج ابعاد و اندازه و ترسیم از روی عکس (زوج-عکس). فوتوگرامتری کلاسیک نیازمند استفاده از دوربین کالیبره شده و رسام سهبعدی است تا بتواند دادههای خطی سهبعدی یا تصاویر تخت تهیه کند. با پیشرفت فناوری، امکان این کار از طریق نرمافزار میسر شده است.
Photo-Mosaic
موزائیک عکس؛ فرایند (و نتیجه) ایجاد تصویری مرکب از طریق برش و اتصال چند عکس به یکدیگر. در برخی موارد از واژه مونتاژ عکس نیز بهجای آن (و برای معرفی فرایند مشابه) استفاده میشود.
Pixel
پیکسل؛ به واژه سلول مراجعه شود.
Plane Of Rectification
صفحه تصحیح؛ صفحهای که تصویر بر روی آن تابیده میشود: در خصوص نمای ساختمان این صفحه با صفحه بدنه خارجی بنا منطبق است.
Planning Frame
قالب شبکهبندی شده؛ یک چهارچوب محکم که معمولاً در ابعاد 1×1 متر یا 2×1 متر تهیه میشود و شامل مجموعهای از شبکههای نخی است که به طور مثال به فاصله هر 20 سانتیمتر از یکدیگر قرار گرفتهاند و مقابل سوژهای که قصد برداشت آن را داریم قرار داده و الگوها ترسیم میشوند. از این قالبها معمولاً برای ترسیمهایی به مقیاس 1: 20 بر روی کاغذ ترسیم استفاده شده و سپس در محیط ترسیم کامپیوتری، خطوط آن را بازترسیم کرده و یا پس از اسکن آن، بهعنوان یک رونوشت در بایگانی نگهداری میکنند.
Plumb
شاقول؛ خط عمودی. شاقولی معلق که خطی عمودی در فضا را معرفی میکند.
Plumb Line
خط شاقول؛ استفاده از ریسمان [کار]، نخ ضخیم و یا پرتو لیزر برای تعیین یک خط عمودی که برخی از اندازهگیریها از طریق آن انجام میشود (معمولاً بخشی از اندازههای افقی را نسبت به آن میسنجند)، و معمولاً برای کنترل ترسیمات فنی از روی عکسها نیز، استفاده میشود.
Point Cloud
ابر نقطه؛ مجموعهای از مختصات سهگانه XYZ در یک سیستم مختصاتی مشترک که برای ناظر، درکی از ساختار فضایی سطح یک شیء پدید میآورد. این نقاط میتوانند اطلاعات تکمیلی را نیز به همراه داشته باشند؛ اطلاعاتی چون مقادیر رنگی و شدت پرتوهای بازگشتی. از این طریق میتوان به برخی ویژگیهای دیگر اثر (فارغ از فرم و شکل کلی) نظیر بافت و رنگ نیز دست یافت. ابر نقطه را بهعنوان خروجی معمول اسکن با لیزر میشناسند.
Point Density
تراکم نقاط؛ فاصله میانگین بین مختصات XYZ در ابر نقطه که معمولاً به دو شکل فضایی و زاویهای معرفی میشود.
Polyline
پلی لاین (خط چندگانه)؛ در محیطهای ترسیم کامپیوتری به خطوط ممتدی اطلاق میشود که میتواند بهصورت صاف، شکسته و یا دارای انحنا بوده و یا برای تعیین محدوده یک شیء به کار رود.
Posterity Record
اسنادی برای آیندگان؛ ثبت کامل، از کلیه جنبههای مکان میراثی که در صورت بروز حوادثی چون نابودی در اثر بلایای طبیعی، تخریب و یا تغییرات سنگین در اثر، به اسناد گرانبهایی بدل خواهند شد.
Principal Point
مرکز کانونی یا نقطه اصلی؛ نقطه مرکزی دقیق تصویر و نقطه متناظر آن در صفحه تشکیل تصویر
Profile Gauge
شانه طراحی؛ ابزاری برای تهیه پروفیل از عوارض یک شیء.
Project Dossier
پرونده پروژه؛ ابزاری که حاوی کلیه اطلاعات مربوط به پروژه باشد. در حفاظت از بناهای تاریخی، این پرونده باید کلیه موارد زیر (یا بخشی از آن را) در خود داشته باشد: مکاتبات مربوط به تصمیمگیریها، یادداشتها و طرحهای میدانی، عکس و نگاتیو (همراه با یادداشتهای تشریحی)، ترسیمات و نقشهها (تاریخی یا جدید)، و نهایتاً گزارشهای پروژه. یک پرونده منسجم پروژه، یکی از ابزارهایی است که در رویکرد تهیه مخزن اطلاعات پروژه مورداستفاده قرار میگیرد.
Project ID Sheet
برگه شناسه پروژه؛ اطلاعات کلی درباره مکان میراثی شامل نام، شماره ثبت، آدرس، نام مدیر پروژه، آدرس ارتباط اینترنتی، و فهرستی از متخصصین و مؤسساتی که بر روی اثر کار کرده و اطلاعاتی در خصوص آن دارند.
Project Information Container (PIC)
مخزن اطلاعات پروژه؛ رویکردی در مدیریت اطلاعات پروژه که در متن معرفی شده است. یک پایگاهدادهها بهصورت فرامتنی و یا یک صفحه اینترنتی که برای مدیران و اعضای پروژه در قالب فهرست مطالب، برای ایجاد و مدیریت واحدهای اطلاعاتی در حین انجام پروژه، تهیه میشود. این مخزن شامل دو بخش برگه شناسه پروژه و پرونده منسجم پروژه میشود.
Projection
صفحهتصویر؛ روشی که برای نمایش یک سطح سهبعدی بر روی یک صفحه مسطح استفاده میشود. این واژه در اینجا، به هر عملی که برای تبدیل هندسه از اشیا عینی به یک تصویر مسطح انجام شود، باز میگردد. این صفحات در معماری بهصورت پلان، نما و مقطع شناخته میشوند.
Raster
رستر یا تصویر با ساختار شطرنجی؛ روشی از گرافیک است که بهوسیله تقسیمکردن تصویر به چهارخانههای کوچک و یا عناصر کوچک تصویر که پیکسل نام دارند ساخته میشود. پیکسلها، محتوای اطلاعاتی مثل حافظ، کنترل شفافیت و رنگ هستند. این اطلاعات میتوانند در هر یک از پیکسلها برای هر جزء برنامه نگهداری شوند. در تصاویر سایهروشن دار، سلولها حاوی مقادیر تونالیته بوده و در مدلهای ارتفاعی، در هر سلول، اطلاعات مربوط به ارتفاع نگهداری میشود.
Raw Scan Data
داده خام [پردازش نشده] اسکن؛ کلیه دادههای ویرایش نشده که توسط یک دستگاه اسکنر لیزری در یک فرایند اسکن تهیه شده باشند. این دادهها شامل دادههای جنبی که در حین برداشت گردآوری میشوند نیز، میشود.
Record
اسناد؛ خروجی بهدستآمده از فرایند مستندنگاری.
Recording
مستندنگاری؛ آنچه در این کتاب بهعنوان مستندنگاری ذکر شده است، مفهوم گستردهای را شامل میشود که کسب اطلاعات جدیدی که از کلیه اقداماتی که بر روی آثار تاریخی صورت میگیرد (نظیر مستندنگاری اثر تاریخی، تحقیقات و مطالعات، حفاظت، کاربری و مدیریت، و پایش و نگهداری)، را منظور نظر دارد. در منشور ونیز، برای این عبارت اینچنین ذکر شده است: تهیه اطلاعاتی که شکل کالبدی، شرایط و کاربری آثار، مجموعهها و محوطههای تاریخی را در یک بازه زمانی معین، شرح دهد. این عمل، بخشی ضروری از فرایند حفاظت است.
Rectified Photography
تهیه عکسهای تصحیح شده؛ عکسی که زوایا و مقیاس آن بهگونهای تصحیح شود تا مقادیر آن متناسب با مقادیر سوژه اصلی باشد. غالباً دوبعدی
Registration
ثبت [اطلاعات در اسکن با لیزر]؛ فرایند انتقال ابرهای نقاط جداگانه و مجزا به یک سیستم مختصات مشترک
Remote Sensing
سنجشازدور (دورسنجی)؛ غالباً به روشی که اقدام به تهیه تصاویر از فاصله دور (معمولاً از ماهواره) نماید، اطلاق میشود. برای نامگذاری فرایند تهیه تصاویر هوایی نیز از همین عبارت استفاده میشود.
Repeatability
تکرارپذیری؛ معادلی برای صحت هندسی
Resection
ترفیع؛ راهحلی برای تعیین موقعیتی نامعلوم که توسط قراولروی با فاصلهیاب الکترومغناطیسی به حداقل دو نقطه شناخته شده صورت میگیرد تا موضع نقطه نامشخص تعیین شود.
Ruled Up Drawing
ترسیم بخشهای تخریب شده؛ که اغلب با عنوان ترسیم شکل اولیه (طرحی که مدنظر طراح اولیه بوده است) شناخته میشود. ترسیمات بر پایه اجزای معماری، به مستندنگاری شکل اولیه آن میپردازد (روشی که غالباً در باستانشناسی مورداستفاده قرار میگیرد).
SAR (Synthetic Aperture Radar)
اس.ای.آر؛ رادار دهانه ترکیبی؛ یک سیستم رادار که در آن مجموعهای از پالسهایی با طولموج کوتاه و به طور مستمر در یک بسامد به اندازه کافی ثابت که برای یک دوره زمانی ثابت منسجم باشد، گسیل میشود؛ کلیه پژواکهای بازگشتی در این دوره ثابت زمانی، قابلپردازش خواهد بود، چنانچه در طول پرواز تنها از یک آنتن استفاده شده باشد.
Scan Orientation
جهت اسکن؛ راستایی تقریبی که اسکن در آن صورت میگیرد (چنانچه دستگاه توان اسکن با زاویه دید 360 درجهای را نداشته باشد).
Scan Origin
مرجع مختصاتی (منشأ) اسکن؛ مرجع اختیاری برای سیستم مختصاتی که اسکن در آن صورت میگیرد (معمولاً نقطهای با مختصات 0و0و0 در نظر گرفته میشود). هنگامی که این مرجع به سیستم مختصات محوطه موردنظر منتقل میشود، آن را بهعنوان موقعیت اسکن میشناسیم.
Scan Position
موقعیت اسکن؛ در یک سیستم مختصاتی معین، موقعیتی را میگویند که یک عمل اسکن از آن (در محل آن) انجام میشود. چنانچه دستگاه قادر به انجام اسکن بهصورت 360 درجه نباشد، ممکن است که به چندین اسکن از موقعیتی یکسان، اما با راستاهای متفاوت نیاز باشد.
Shading /Hatching
سایه زنی/هاشورزنی؛ روشی برای ایجاد حالت سهبعدی در ترسیمات، این روش برای مستندات متریک استفاده نمیشود اما برای یافتههای کوچک که قصد معرفی و انتشار آن را دارند ضروری و حیاتی است. از این روش، بیشتر در بررسیهای میدانی باستانشناسی استفاده میشود.
Shift Lens/Shift Optics
لنز متحرک؛ لنزهایی که بهگونهای طراحی شده باشند تا بتوان موقعیت مرکز پرسپکتیو آن را تغییر داد.
SLR Camera; Single Lens Reflex Camera
دوربین اس.ال.آر؛ دوربینهای دارای منظرهیاب انعکاسی تک لنزی: این دوربینها بهنوعی طراحی شدهاند که نمایاب آن عیناً محدوده تصویر را نمایش دهد: نمایاب، تصویر را از همان لنزی نگاه میکند که تصویر گرفته میشود.
Software
نرمافزار [فتوگرامتری]؛ نرمافزارهای فوتوگرامتری به دو دسته تقسیم میشوند: نرمافزارهایی که با زوج عکسها کار میکنند و نرمافزارهایی که با تصاویر منفرد کار میکنند. نرمافزارهای مربوط به زوج-عکس گران بوده و نیازمند تجهیزات زوج-بینی هستند. نرمافزارهای مربوط به عکسهای منفرد ارزانتر بوده اما تا حد زیادی، به اشکال مختلفی از تحلیل پرسپکتیو برای تهیه تصویر تصحیح شده برای کارهای دوبعدی و سهبعدی بستگی دارند.
Spatial Data
دادههای مکانی [فضایی]؛ اطلاعاتی در خصوص موقعیت، شکل، و ارتباطات میان عوارض جغرافیایی که معمولاً بهصورت اطلاعات مربوط به مختصات و توپولوژی ذخیره میشود.
Stand-off
تقابل؛ فاصله میان شیء تا دوربین
Station
ایستگاه؛ نقطهای ثابت که مقادیر مختصاتی آن با دقت بسیار بالایی تعیین شده است و جهت استقرار، در طول برداشت مورد استفاده قرار میگیرد؛ و یا به بیانی دیگر، نقطهای در یک شبکه کنترل که موقعیت توجیه شده آن از طریق اندازهگیری فواصل آن نسبت به ایستگاههای مجاور تعیین میشود.
Stereo Model
مدل استریو؛ تصویری سهبعدی که در نتیجه ادغام دو تصویر مجزا که به طور همزمان مشاهده میشوند به وجود میآیند (فرایندی ذهنی).
Stereo-Pair
زوج-عکسهای برجستهنمایی؛ یک جفت تصویر که نسبت به یکدیگر همپوشانی دارند.
Stereoscope/Mirror Stereoscope
برجستهبینی؛ روشی برای مشاهده زوج-عکسهای برجستهنمایی بهصورت سهبعدی که اغلب فاقد ابعاد و اندازه است.
Surface Normal
صفحه قائم؛ برداری عمود بر یک صفحه مسطح و یا برداری عمود بر یک صفحهای که خود بر یک سطح منحنی مماس باشد.
Survey Control
کنترل برداشت؛ نقاطی با موقعیت معین که یک سیستم مختصات را برای ارجاعدهی سایر اندازهگیریها، تعریف میکنند.
Swing Back
چرخش به عقب؛ خصوصیتی که مختص دوربینهای مونوریل است: صفحهتصویر میتواند حول محور افقی دوران کرده تا خطای پرسپکتیو را رفع کند.
System Resolution
وضوح (تفکیکپذیری) سیستم؛ کوچکترین واحد قابلتشخیص برای اندازهگیری توسط سیستم اسکن با لیزر
Terrestrial Laser Scanner
لیزر اسکن زمینی؛
هر دستگاه اسکنر لیزری که بهصورت زمینی مختصات سهبعدی محدودهای دلخواه از یک سطح را بهصورت خودکار گردآوری میکند و در یک الگوی نظاممند، و به میزان بسیار بالایی، نتایج را تقریباً بهصورت همزمان به دست میآورد. این دستگاهها، شامل اسکنرهایی است که برای اشیا غیرمنقولی چون آثار و بناهای تاریخی به کار میروند و همچنین دستگاههایی که برای اسکن اشیا کوچک و آثار هنری به کار میروند، میشود. بعضاً، به آن اسکن با لیزر بهصورت برد کوتاه نیز گفته میشود.
Three-Dimensional Visualisation
تجسم سهبعدی؛ در بخش اسکن با لیزر بهصورت هوایی، به معنای توان تجسم عناصر ارتفاعی دادهها به روشی قابلدرک استفاده شده است. این بدان معنا است که با استفاده از تغییر در تراز ارتفاعی نقاط و استفاده از سایهروشن، چه بهصورت زاویهدار و چه بهصورت قائم، بتوان تصویری را به شکل سهبعدی تجسم کرد. در واقع در این روش، تصاویر به شکل سهبعدی کامل نبوده و بعضاً از آن با عنوان تصاویر 2.5 بعدی یاد میشود.
TIN; Triangulated irregular network
تی.آی.ان یا شبکه نامنظم مثلثبندی شده؛ یک نمایش برداری از یک سطح که توسط گرهها و خطوطی که بهصورت نامنظم توزیع شدهاند و مجموعهای از مثلثهای بههمپیوسته را تشکیل میدهند اطلاق میشود. مقادیر مختصاتی هر یک از گرهها، بهصورت مختصات سهبعدی، تعیین شده است.
Topographic Survey
برداشت توپوگرافیکی؛ اندازهگیریهای دقیق سهبعدی از عوارض طبیعی و مصنوعی در یک محوطه. نتایج معمولاً بهصورت پلان و نقشه که بهوسیله جزئیات بزرگمقیاس و نمایش کمی پستی بلندیها (منحنیهای میزان) مشخص میشوند، ارائه میشود.
Transformation
تبدیل (یا انتقال)؛ تبدیل یک مختصات کاربر را قادر به انتقال از یک سیستم مختصاتی به یک سیستم مختصات دیگر میسازد.
Traverse
پیمایش؛ یک شبکه از نقاط (غالباً بهصورت یک حلقه) که فاصله بین این نقاط و زوایای میان خطوط متصل به آنها به دقت بسیار بالایی اندازهگیری شده است.
Tribrach
تکیهگاه-آلیداد؛ یک پایه قابلتعویض برای زاویهیاب و نشانهها: از طریق سه پیچ تراز کننده، تراز شده و بر یک نقطه متمرکز میشود بهوسیله یک شاقول نوری یا لیزری.
TST; total station theodolite
تی.اس.تی؛ دوربین زاویهیاب توتال استیشن
UCS; User Co-ordinate System
یو.سی.اس؛ سیستم مختصات کاربر در محیط ترسیم کامپیوتری
Vegetation Removal
حذف پوشش گیاهی؛ فرایندی کامپیوتری برای فیلترکردن اطلاعات از روی ابر نقطهای که ناشی از پوشش گیاهی بوده است، و از این طریق امکان ایجاد یک مدل رقومی زمین فراهم خواهد آمد.
WGS84; World Geodetic System 1984
دبلیو.جی.اس.84؛ سیستم ژئودتیک جهانی (1984). سیستم مختصات استاندارد برای دادههای GPS در سراسر دنیا
Wire-Frame
مدل خطی؛ ترسیم لبههای یک مدل سهبعدی. از مدل خطی بهعنوان ترسیم و یا بهعنوان اسکلت مدلسازی استفاده میشود. از این مدل ساده، کمتر بهعنوان مدل سهبعدی بدون صلب کردن هندسی و یا ایجاد وجوه آن استفاده میشود. برداشتهایی که توسط دوربین توتال استیشن صورت میگیرد و یا خروجی برداری از ترسیمات فتوگرامتریکی به این شکل ارائه میشوند.
Witness Diagram
جدول موقعیت شاهدها؛ جدولی که موقعیت ایستگاههای کنترل تهیه شده در حین برداشت را جهت کمک به مکانیابی و استقرار مجدد در ایستگاهها، توصیف میکند. این جداول، حاوی مقادیر مختصاتی سهبعدی از ایستگاه میشود که بهصورت توصیفات متنی از نقطه یا علامت استفاده شده و حداقل سه اندازه محاسبه شده نسبت به عوارض ثابت ارائه میشود. این جداول، معمولاً برای تسهیل کار، با عکسهایی از ایستگاه و محل قرارگیری آن همراه هستند.
Zoom Lens
لنزهای زوم (بزرگنمایی)؛ لنزهای زوم (بزرگنمایی) به لنزهایی گفته میشود که دارای فاصله کانونی متغیر باشند. تغییر بزرگنمایی بهواسطه اهمیت بالای اطلاع از فاصله کانونی دقیق در فوتوگرامتری، یک مشکل محسوب میشود.