برگرفته از دفتر ششم مجموعه پژوهش‌های بنيادی گروه پژوهش دفتر فنی معاونت حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی
نظريه‌ها، آرا و اصطلاح‌هاي حفاظت بناها، محوطه‌ها، و شهرهاي تاريخي جهان– زمستان ۱۳۷۹
بايد باور داشت كه دگرگوني در ساختار شهري ناشي از تحولات متعدد اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي حفاظت از بافتهاي شهري گذشته را با دشواري مواجه ساخته است. عليرغم تمايل مردم و مسئولين به حفاظت و مرمت مكانهاي شهري تاريخي وتأمين نيازمنديهاي عمومي مردم در محلات قديمي همچنان براي حفظ حيات آنها با مشكلات عديده اي روبرو هستيم. برخي از اين مشكلات عبارتند از:
ـ دشواري حفاظت از بافتهاي تاريخي با مقياس خرد در مقابل توسعه سريع شهر در مقياس كلان
ـ تمايزآشكار ميان شهرسازي گذشته و معاصر در نتيجه عدم تجانس ساختاري بخشهاي جديد با بافتهاي تاريخي
ـ گسستن از روابط فرهنگي ـ اجتماعي رايج درگذشته و در نتيجه عدم هماهنگي نيازهاي فرهنگي ـ اجتماعي جديد ساكنين با كالبد فضايي موجود
ـ كمبود خدمات عمومي، تسهيلات و تجهيزات شهري در نواحي تاريخي شهر
ـ بالا بودن هزينه نگهداري و مرمت بخشهاي تاريخي به علت وسعت فضاهاي مخروبه و متروكه در بافت قديم
ـ دشواري دسترسي به داخل بافت و از دست رفتن رونق اقتصادي واحدهاي تجاري در درون آن به علت عدم توانايي در رقابت با واحدهاي تجاري كنار خيابان درگسترشهاي جديد
ـ از دست رفتن اهميت اقتصادي واحدهاي كارگاهي براي ايجاد اشتغال در كنار سكونت
ـ عدم استحكام در مقابل بلاياي طبيعي و فرسودگي شديد در نتيجه استفاده از مصالح كم دوام نظير خشت و گل در ساخت بناهاي شهري
ـ بالا رفتن هزينه ساخت و ساز به علت فقدان مسير سواره رو و دشواري حمل مصالح به درون بافت
ـ گسستن از ضوابط ساخت و ساز در گذشته و فقدان ضوابط و مقررات براي ساخت و سازجديد
ـ دشواري زندگي در بافتهاي كم تحرك و رها شده و در نتيجه مهاجرت ساكنين قبلي به خارج از بافت
ـ بي استفاده ماندن عناصربافتهاي قديم شهري و در نتيجه از دست دادن انگيزه براي حفاظت از آنها
ـ هجوم اقشاركم درآمد براي زندگي در بافتهاي تاريخي و فرسودگي بيش از حد بافت شهري به دليل عدم تمكين مالي براي حفاظت از آنها
ـ نبودن انگيزه براي گردشگران در دسترسي و بازديد از بافتهاي تاريخي به منظور تقويت مالي آنها (توسلي و ديگران، 1360 و 1368).
عليرغم وجود اين مشكلات، هنوز برخي از ويژگيهاي ارزشمند كالبدي ـ فضايي در اين بافتها چه در مقياس كلان يعني كل بافت تاريخي شهر و چه در مقياس خرد يعني يك محله پابرجا مانده اند. اهميت ويژگيهاي سازماندهي فضايي بافتهاي تاريخي، دست مايه كافي براي حفاظت از آنها را فراهم آورده است. برخي از اين ويژگيها عبارتند از:
ساختار فضايي سازگار با شرايط اقليمي، وجود ارزشهاي بصري، پيوستگي توده ساختماني با يكديگر، فضاهاي تعريف شده و شكيل، به حداكثر رساندن ميزان استفاده از فضاهاي شهري، پيوستگي فضايي عناصر مختلف با يكديگر و با بافت شهري پيرامون آن، حفظ تداوم بافت شهري با منظر شهر، هماهنگي در تركيب بناها از نظر اندازه، شكل، رنگ، مصالح، ارتفاع، پيوستگي ساختارها و عملكردها، حضور سلسله مراتب در قلمروهاي عمومي، هماهنگي ميان الگوهاي مختلف تركيب توده و فضا و همخواني توسعه كالبدي در داخل بافتهاي تاريخي.
گروهي از شهرسازان مصرانه برحفظ اين ويژگيهاي كالبدي بجا مانده از گذشته بدون هيچ گونه دست خوردگي تأكيد دارند. برخي ابعاد زيبايي شناسانه اين آثار را در نظر داشته و در پي حفاظت از آن هستند. براي برخي ارزش عاطفي، فرهنگي و تاريخي آن واجد اهميت است و برخي نيز اين آثار را يك نماد اجتماعي تلقي مي كنند. هر دسته به ابعادي از حفاظت نظر داشته اند كه به نوبه خود ارزشمند هستند.
هدف ما از اين كه حفاظت از بافتهاي تاريخي را در ميان نظريه هاي مختلفمطالعه مي كنيم اين است كه انتظار داريم انگيزه ها، قواعد و ضوابط حفاظت را بشناسيم و چگونگي كاربرد آنها را بيابيم. اقدام در جهت حفاظت از بافتهاي تاريخي با آگاهي از انديشه پشتيبان آن پيامدهاي عملي آنها را نيز روشن ترمي سازد. از اين رو در اينجا سعي شده تا با رويكردهايي كه به نوعي با حفاظت از بافتهاي تاريخي مرتبط هستند، آشنا شده، مفاهيم، گزاره ها، قواعد و روشهاي پيشنهادي آنها براي حفاظت مورد بررسي قرار گيرد. بنابراين آگاهي از مجموعه اي از نظريه ها با هدف دستيابي به يك ديدگاه تركيبي براي معماران و شهرسازان مفيد به فايده خواهد بود. آنها به سهم خود مي توانند از اين انديشه ها و روشها را براي حفاظت از شهرها و نواحي شهري تاريخي بهره گيرند و چارچوب نظري محكم و مستدل براي وارد شدن به ميدان عمل بسازند.
