مقدمه
منشور حاضر با در نظر گرفتن پیشینه تاریخچه کامل میراث مصنوع و البته مناظر مصنوع و متأثر از اقدامات انسانی در سراسر بریتانیا و بخش‌های تشکیل‌دهنده آن، با در نظر داشتن تغییر نگرش نسبت به بهره‌گیری و حفاظت از این آثار از زمان‌های اولیه تا به امروز، در سال 1998 نگاشته شده است.
تعاریف
ماده 1 – با توجه به اهداف این منشور:
1 – 1 – حفاظت، عملیاتی برای تضمین بقا یا حفظ ساختمان‌ها، مصنوعات هنری، منابع طبیعی، انرژی یا دیگر چیزهایی است که ارزشمند شناخته می‌شوند.
1 – 2 – طرح یک ساختمان یا مصنوعات هنری در حقیقت ادراکی انتزاعی است که اثر بر اساس آن ساخته شده است. ممکن است طرح در ذهن یا تصور فرد مستتر باشد، روی کاغذ پیاده شده باشد یا حتی در خود ساختمان یا مصنوع هنری تجسم یافته و پیاده شده باشد. طرح یک ساختمان دست‌نخورده خالص است، درحالی‌که ساختمان‌هایی که به‌کرات دستخوش تغییر شده‌اند، لایه‌های مختلفی از طرح را در خود مستتر دارند.
1 – 3 – کالبد، ماده‌ای فیزیکی است که ساختمان یا دیگر مصنوعات هنری از آن ساخته شده است. وضعیت آن در هر برهه زمانی خاص، محصولی از طرح اصلی و هرچه که شرایط مربوط به گذشت زمان بدان تحمیل کرده است (من‌جمله تغییرات عمدی بر اساس طرح‌های ثانویه یا بعدی، تغییرات بی‌دقت، تأثیرات شرایط اقلیمی و بهره‌برداری در طول زمان، آسیب و فرسایش) خواهد بود.
1 – 4 – باستان‌شناسی، عبارت از مطالعات علمی و تفسیر گذشته بر اساس کشف، بازیابی، مستندنگاری و تفسیر اطلاعات به‌دست‌آمده از شواهد فیزیکی است. ممکن است شواهد باستان‌شناسانه مشهود یا پنهان زیر سازه‌های فوقانی باشد و ازاین‌رو بررسی‌های باستان‌شناسانه در سطح زیرزمین می‌تواند مخرب باشد.
1 – 5 – بهتر است از بازسازی به معنای ارجاع به طرح استفاده شود تا اینکه به‌جای ارجاع به کالبد ساختمان یا مصنوعات هنری استفاده شود. می‌توان بر مبنای شواهد فیزیکی یا مستندات یا ترکیبی از هر دو یک طرح را بازسازی نمود. بسته به قدرت شواهد موجود و همانند بازسازی صحنه جرم یا یک رویداد تاریخی، ممکن است که بازسازی جنبه فرضیه‌ای یا قابل‌اثبات داشته باشد.
1 – 6 – نگهداری فرایندی نظام‌مند است که برای نگه‌داشتن کالبد ساختمان، جابه‌جایی اجزای تجهیزات، زمین‌ها، باغ‌ها یا دیگر مصنوعات هنری در یک حالت منظم و خوب، ضرورت دارد
1 – 7 – تعمیر به معنای کار روی کالبد ساختمان یا مصنوعات هنری برای رفع معایب، فرسایش قابل‌توجه یا آسیب‌های عمدی و تصادفی، غفلت، هوازدگی طبیعی یا پوسیدگی و پاره شدن و با هدف بازگرداندن ساختمان یا اثر هنری به شرایط مناسب بدون ایجاد تغییر یا مرمت است. ماهیت تعمیرات انجام کارهای نامنظم بوده و ربطی به حوزه طبیعی نگهداری منظم ندارد. ممکن است در شرایط خاص و بر اساس یک حادثه (مانند طوفان یا تصادف) به تعمیر نیاز داشته باشیم و معمولاً قابل پیش‌بینی نیست. بااین‌حال، معمولاً باید تلاش کرد که این کارها را پیش‌بینی کرده و برای آن برنامه‌ریزی نمود.
1 – 8 – تغییر به معنای انجام کارهایی متفاوت از تعمیر یا نگهداری روی کالبد یک ساختمان یا مصنوعات هنری است که هدف آن تغییر یا بهبود کارکرد یا اصلاح ظاهر آن است.
1 – 9 – مرمت ساختمان، بخشی از ساختمان یا مصنوعات هنری به کارهایی گفته می‌شود که برای رفع مشکل بخش‌های پوسیده، قسمت‌های آسیب‌دیده یا از بین رفته، بخش‌هایی که در گذشته بد مرمت شده یا تغییر یافته‌اند، قسمت‌های دگرگون‌شده، انجام می‌شود و هدف آن بازگشت مجدد به طرح یا ظاهر اصلی ساختمان در زمان گذشته است.
2 – . – تبدیل ساختمان یا مصنوع هنری، به معنای دگرگونی با هدف تغییر نوع بهره‌برداری است.
2 – 1 – مداخله به هر عملی که روی کالبد ساختمان تأثیر فیزیکی داشته باشد گفته می‌شود.
2 – 2 – حفظ ساختمان یا مصنوع هنری به معنای ابقاء آن خواه به‌صورت تصادفی در طول تاریخ و خواه به‌صورت حفاظت فعال همراه با پاسداری از آن است. حفظ معرف شرایط یا هدف بوده و به لحاظ فنی، اقدام عملیاتی محسوب نمی‌شود.
2 – 3 – صیانت به معنای تأمین تمهیداتی چون محدودیت‌های قانونی یا مهار تخریب یا آسیب رسیدن به ساختمان‌ها، مصنوعات هنری، عناصر طبیعی یا سیستم‌ها، محوطه‌ها یا دیگر چیزهای ارزشمند است و به دنبال ابقاء یا حفظ آن‌ها برای آینده است. برای انجام هر مداخله یا کاری که احتمالاً روی ساختمان یا شخصیت آن، زمین یا هر چیزی که به لحاظ قانونی تحت‌الحمایه است تأثیرگذار باشد، باید مطابق با قوانین مجوزهای لازم را داشته باشد.
2 – 4 – دوباره‌سازی یا از نوساختن واژگانی هستند که هرگاه یک ساختمان، بخشی از آن یا یک مصنوع هنری که به شکل بازگشت‌ناپذیری آسیب دیده یا نابود شده، مجدداً بر اساس طرح موجود یا طرح بازسازی شده ساخته شود، کاربرد دارند.
2 – 5 – نسخه‌برداری به معنای ایجاد یک یا چند نسخه المثنای کاملاً دقیق از ساختمان یا مصنوع هنری است.
2 – 6 – بازگشت‌پذیر مفهومی است که معادل با انجام کار روی ساختمان، بخشی از آن یا یک مصنوع هنری استفاده می‌شود، به‌گونه‌ای که در آینده با حداقل آسیب به کالبد، امکان بازگرداندن آن به حالت اولیه میسر باشد.
اصول حفاظت
ماده 2 – عملیات مناسب حفاظت بر مبنای درک صحیح از مبانی نظری و اصول حفاظت (نظیر آنچه در این منشور بدان اشاره شد) صورت می‌گیرد.
ماده 3 – حفاظت مناسب مستلزم تصمیم‌گیری صحیح برمبنای آگاهی مناسب و معقول و شناسایی ساختمان و محوطه است.
ماده 4 – حفاظت مناسب بر مبنای درک صحیح از اهداف عمومی و تخصصی حفاظت و احترام به یک ساختمان یا محوطه خاص میسر می‌شود.
ماده 5 – اهداف حفاظت نباید تک‌بعدی بوده و باید جامع باشند و معمولاً برای مسائل اقتصادی و محیطی به‌اندازه مقولات فرهنگی احترام قائل باشند.
نکته: (الف) حفاظت از مصنوعات هنری و محیط مصنوع کاملاً به‌موازات حفاظت از منابع و محیط طبیعی صورت می‌گیرد. هدف اصلی و نهایی هردو، عدم قربانی شدن منافع بلندمدت نسل‌های آتی در قبال ملاحظات کوتاه‌مدت است.
(ب) تنها در آثاری که وابستگی اقتصاد بهره‌برداری یا شاخصه محیطی زیادی ندارند، اهداف حفاظت صرفاً روی مقولات فرهنگی متمرکز می‌شود.
ماده 6 – حفاظت باید پایدار باشد.
نکته: (الف) تمامی فرایندهای حفاظتی باید به لحاظ مدیریت صحیح، نگهداری خوب و مداخلات آتی، شانس موفقیت در درازمدت را به شکل معقولی داشته باشند.
(ب) داشتن یک چشم‌انداز منطقی که هرگونه مدیریت، نگهداری و مداخلات آتی لازم برای حفاظت پایدار در آینده را در خود داشته باشد، ضروری است.
(پ) فرایند حفاظت نباید به‌هیچ‌وجه موجب آسیب جانبی غیرمنطقی (اعم از فرهنگی، محیطی یا سلامت و ایمنی انسان) شود.
(ت) هنگام انتخاب باید گزینه‌ای برگزیده شود که منافع فرهنگی، محیطی و اقتصادی را به حداکثر رسانده و تأثیرات نامطلوب و هزینه‌ها را به حداقل برساند.
ماده 7 – تعیین سیاست حفاظتی مناسب برای ساختمان یا محوطه بر مبنای نظام ارزش‌گذاری صورت می‌گیرد و در آن انواع ارزش‌های ساختمان یا محوطه ارزیابی و تقریر شده و نتایج آن با تحلیل اهدافی که منافع فرهنگی، محیطی و اقتصادی را از حفاظت استخراج کرده است، همراه می‌شود.
ماده 8 – گزارش مربوط به ارزش‌های اثر، تحلیل اهداف و سیاست حفاظت همگی باید در قالب گزارش طرح حفاظت ارائه شوند؛ این طرح حفاظتی باید به لحاظ مداخلات پیشنهادی کاملاً مصوب بوده و استانداردهای لازم برای ارجاع و قضاوت در خصوص تصمیم‌های آتی را داشته باشد.
ماده 9 – «پیشگیری بهتر از درمان است» و «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد». ترجیح باید بر حداقل مداخلات ممکن باشد. سرایداری و مدیریت صحیح، نگهداری دقیق و انجام تعمیرات در زمان مقتضی به‌مثابه فرایندهای اولیه حفاظت هستند.
نکته: (الف) در روش‌های حفاظت، حتماً باید اقدامات مناسب برای به حداقل رساندن خطر آتش‌سوزی و آسیب‌های ناشی از آن در نظر گرفته شده باشد.
(ب) تنظیم کارها بر اساس چرخه‌های پنج‌ساله برای مراقبت‌های مداوم مفید است.
(پ) انجام مراقبت‌های مداوم بر مبنای دستورالعمل حفاظت مزایای خاص خود را دارد؛ این دستورالعمل ثابت بوده و سند سهل‌الوصولی است که حاوی اطلاعات ضروری در خصوص ساختمان، راهنمای مدیریت صحیح، روند نگهداری و سرایداری، اطلاعات ضروری در خصوص ایمنی و سلامت و اشاره به محدودیت‌هایی که مداخلات پیشنهادی با آن مواجه خواهند بود، است.
(ت) استفاده از یک دفترچه ثبت اقدامات به‌عنوان بخشی از مستندنگاری مداوم ساختمان یا محوطه سودمند خواهد بود.
ماده 10 – ممکن است در شرایطی خاص، مداخلات بیشتر برای حفاظت پایدار یا مطلوب ساختمان یا محوطه ضروری باشد. ممکن است تغییرات صورت گرفته به‌منظور بهبود یا تغییر عملکرد موجب تبدیل ساختمان به غیر شود. تغییراتی که بعضاً با تعمیراتی برای بهبود ساختاری یا ظاهری ساختمان یا محوطه همراه است، ممکن است با مرمت اشتباه گرفته شوند.
نکته: (الف) درمان کالبد اصلی یا شاخص ساختمان یا محوطه باید با احترام انجام شود و مداخلات باید در حداقل ممکن حفظ شود (به ماده 9 مراجعه کنید).
(ب) در بریتانیا و مخصوصاً سنت‌های انگلیسی، یک پیش‌فرض برعلیه مرمت وجود دارد که باید حفظ شود.
(پ) مداخلات تا سرحد امکان باید بازگشت‌پذیر یا حداقل قابل تکرار باشد.
(ت) مداخلات باید با احترام به پروتکل امکان بازیافت و استفاده مجدد صورت گیرد.
(ث) مداخلات همواره باید بر مبنای تحقیق، بررسی و مستندنگاری صحیح انجام شود.
(ج) همواره باید از مستندات مربوط به حفاظت نگهداری شود و در کنار مستندسازی محوطه یا ساختمان، به شیوه‌ای صحیح در یک بایگانی مناسب حفظ شود.
ماده 11 – مدیریت و انجام حفاظت باید بر عهده افرادی از رشته‌های مرتبط با مهارت، دانش و تجربه مناسب نهاده شود (به رهنمودهای آموزشی ایکوموس مراجعه شود).
ماده 12 – حفاظت همواره باید بر مبنای مطالعات مناسب و بررسی‌های کالبدی که حتی‌المقدور به‌صورت غیرمخرب باشند، انجام گیرد. تمامی جنبه‌های منزلت بخش ساختمان یا محوطه باید با احترام به کارهای مربوط به ادوار مختلف و مراحلِ توسعه در نظر گرفته شده و تعدیل شود؛ این کار نباید با تأکید نادرست روی یک جنبه یا توجه بیشتر به یک دوره تاریخی صورت گیرد.
ماده 13 – در حفاظت همواره باید بر لزوم حفظ بستر قرارگیری ساختمان یا محوطه به شکلی صحیح تأکید شود.
ماده 14 – تمامی متعلقات ساختمان یا دیگر مصنوعات هنری مربوط به ساختمان یا محوطه، همواره باید با احترام درمان شده و تا سرحد ممکن، ارتباط آن با منشأ اصلی حفظ شود.
ماده 15 – سازمان‌ها یا افرادی که مسئولیت تصمیم‌گیری در خصوص آثار را عهده‌دار هستند، باید کاملاً شناسایی شده و با ذکر دلیل فهرست شوند. اسنادی ازاین‌دست در کنار مستندات مربوط به مستندسازی ساختمان یا محوطه و دیگر مستندات بایگانی شده باید به‌خوبی حفظ شوند.
