_{ترجمه و تالیف: حمید محمودکلایه، سعید محمودکلایه، محمد غلام‌نژاد}

در خصوص مقوله پاک‌سازی[1] و نگهداری[2]، رهنمودهایی از سوی مؤسسات فعال در حوزه سنگ ارائه شده است؛ در این رهنمودها، به هر دو مقوله سنگ‌هایی که در سطوح قائم یا افقی اجرا می‌شوند، پرداخته شده است. برای آشنایی با ادبیات مربوط به این حوزه، مؤسسات استاندارد تعاریف کاملی از واژگان مربوط به مقوله پاک‌سازی و نگهداری ارائه کرده‌اند که در ادامه، مهم‌ترین آن‌ها بررسی می‌شود.

نگهداری: اصطلاح نگهداری در این مقاله، به مجموعه اقداماتی نظیر پاک‌سازی منظم و زمان‌بندی‌شده، به‏ کارگیری روش‌های خاص و بازدیدهای دوره‌ای بازمی‌گردد. این بازدیدها می‌تواند به‌صورت روزانه، هفتگی یا بر اساس هر برنامة منظم دیگری باشد که درنهایت برای حفظ وضعیت مطلوب سنگ، برنامه‌ریزی شده است.

پرداخت مجدد سنگ^[3]: صیقلی کردن یا ساب‏‏زنی سطوح کدر کف‏ها‏ و دیوارهایی از جنس مرمریت، لایم‌استون یا گرانیت که پیش‌ازاین یک‏مرتبه صیقل خورده ‏اند؛ برای مثال، این صیقل دادن می‌تواند در مسیرهای پرتردد و به ‏منظور برطرف کردن آثار ناشی از آن روی سنگ صورت پذیرد.

نوسازی^[4]: پاک‌سازی و صیقل دادن مجدد سطوح سنگ‌های ساختمانی که در اثر بی‌توجهی دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند.

 مرمت^[5]: این اصطلاح در خصوص راهکارهای درمانی بزرگ‌مقیاسی به کار می‌رود که به‌منظور بازگرداندن یک ساختار یا محدوده به وضعیت اولیه آن (یا حد قابل ‏قبولی که به این وضعیت اولیه نزدیک باشد)، صورت گیرد. این کار معمولاً در مواجهه با ساختارهای تاریخی موضوعیت می‌یابد.

تأمین ایمنی

رفع خطر احتمال لغزش یا سر خوردن روی کف‌پوش‌های سنگی؛ قانون حمایت از کم ‏توانان جسمی آمریکا (ADA)^[6] توصیه می‌کند که برای تأمین ایمنی لازم جهت تردد افراد کم‌توان جسمی (و حتی سایر افراد)، سطوح به‌گونه‌ای آماده شوند که ضریب اصطکاک آن‌ها متضمن ایستایی کافی برای این افراد باشد. در برخی از کشورها، حتی قوانین و مقررات محلی وضع‌شده در حوزه ساخت‌وساز نیز بر استفاده از چنین سطوحی تأکید دارند. نتایج آزمایش‌های صورت گرفته توسط مؤسسات استاندارد جهانی حاکی از آن است که نگهداری مناسب سنگ‌های مورداستفاده در کف‌سازی، سطوح مناسبی را برای تردد عابران پیاده‏ فراهم خواهد آورد. این نگهداری می‌تواند شامل نظافت بی‌درنگ مواد و مایعاتی باشد که روی زمین ریخته می‏شوند. این مواد و بسیاری موارد دیگر می‌توانند ضریب اصطکاک کف‌سازی‌ها را تا حد زیادی پایین آورده و موجب لغزنده شدن سطح شوند.

توصیه‏ های ایمنی در خصوص شرایط نامناسب جوی؛ معمولاً بسیاری از کف‌پوش‌های سنگی، پس از خیس شدن با خطر لغزندگی مواجه می‌شوند؛ ازاین‌رو، کاهش خطرات ناشی از این مسئله (به‏ لحاظ انسانی و مدیریت ایمن‌سازی اماکن)، امری متداول و منطقی محسوب می‌شود. استفاده از فرش‏های پادری که از بیرون درب ورودی تا سالن و راهروها گسترانده می‏شوند، به خشک شدن کفِ کفش‏های افراد کمک خواهند کرد. در صورت لزوم و در زمان مقتضی، لازم است تا نسبت به نظافت یا تعویض این فرش‏ها اقدام شود. به‏ منظور هشدار دادن به عابران در خصوص لغزنده بودن سطوح، استفاده از علائم ایمنی هشداردهنده^[7] با رنگ‌هایی درخشان (یا متمایز از اطراف) و در مکان‏هایی که به‌راحتی قابل‏‌مشاهده باشد، ضروری است. معمولاً استفاده از جارو، تی یا پارو برای برطرف ‏کردن آب‏، یخ یا برف جمع شده روی معابر ضروری است. جاروهای‏ برقی که قابلیت جذب‏ رطوبت دارند، قادر به حذف آب، برف سبک و برف‏های آب‌شده از روی سطوح کف‌پوش‌ها هستند. یکی از راهکارهای پیشنهادی برای نگهداری صحیح از سنگ، انتشار دستورالعمل‏هایی استاندارد در خصوص نحوه پاک‌سازی سطوح سنگی است؛ این رهنمودها برای افرادی تهیه می‌شود که مسئولیت نگهداری از ساختمان (به‌طور خاص ساختمان‌های تاریخی) را بر عهده دارند.

آسیب‏های ناشی از رطوبت

نفوذ آب به منافذ خارجی دیوار از محل درز پوش‌هایی که به‌خوبی نصب نشده‌اند یا دیگر اتصالاتی که به‌درستی در کنار هم قرار نگرفته ‏اند، می‏تواند باعث ایجاد شوره یا افلورسانس^[8] شود. شوره نوعی نمک معدنی محلول است که در اثر تبخیر رطوبت روی سطوح مصالح بنایی به‏ جای می ‏ماند؛ به‌علاوه، مسدود شدن منافذ تعرق (آب روی دیواری) به‌واسطه انقباض و انبساط مصالح یا دیگر عوامل، منجر به محبوس شدن رطوبت در این حفره‌ها می‌شود؛ در نتیجه عواملی چون تغییرات جوی، مصالح را همواره با خطر تورق یا جدا شدن‌بخش هایی از آن (ریختگی مصالح) مواجه می‌سازد.

رطوبتی که از میان زیرسازی بنا به سمت بالا حرکت می‌کند، همیشه به دنبال ساده‌ترین مسیر ممکن برای تبخیر است. معمولاً رگه‌ها یا ترک‌های مویی موجود در ساختار برخی از سنگ‌های کف‌پوش، به‌عنوان مسیر تبخیر رطوبت عمل می‌کنند. رطوبت در طول این مسیر، همه نمک‏های موجود در زمین، زیر‏لایه‌ها و سنگ را حل کرده و آن‌ها را به سطح منتقل می‌کند. پس از تبخیر رطوبت، این نمک‏ها کماکان روی سطح سنگ باقی مانده و رسوب می‌کنند و به‌این‌ترتیب، آسیب‏هایی به نمای سنگ وارد خواهد آمد. مراحل از بین بردن این رطوبت را می‏توان در حین فرایند نصب سنگ انجام داد.

سیلرهای موضعی و نافذ

همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد، سیلرهای موضعی در حقیقت پوشش‏هایی هستند که از آن‌ها به‌منظور محافظت سطوح سنگ در مقابل آب، چربی و دیگر آلودگی‏ها، استفاده می‌شود. این مواد از موم طبیعی، آکریلیک و دیگر ترکیبات پلاستیک تشکیل‌ شده‌اند. در مقابل، سیلرهای نافذ (نفوذکننده) به زیر سطوح نفوذ کرده و یک لایة نفوذ‏ناپذیر ایجاد می‌کنند. معمولاً در ساخت این سیلرها از عناصری استفاده می‌شود که ماهیت آن را به موادی آب‏گریز (عایق رطوبت) و چربی‌‏گریز (عایق در مقابل چربی) بدل می‌سازد. سیلرهای نافذ در عین اینکه مانع از جذب آلودگی‏ها می‌شوند، منعی برای تنفس و خروج رطوبت داخلی ندارند. در حقیقت، این مواد را با نام “تنفس پذیر” می‌شناسند؛ به این معنی که پس از استفاده از این مواد، مانعی برای تبادل رطوبت و بخار وجود نخواهد داشت. تعیین نوع راهکار درمانی برای سنگ (برای مثال سیلر موضعی یا نفوذکننده)، بر اساس نوع سنگ و محیط اجرای آن صورت می‌پذیرد. زمانی از یک راهکار درمانی استفاده می‌شود که مزایا و محاسن آن مشخص شده باشد. معمولاً در موارد زیر، استفاده از راهکارهای درمانی و اجرای روکش محافظ مفید است:

• مواردی که خطر لک‏‌شدگی وجود داشته باشد؛
• مواردی که استفاده از این مواد به‌عنوان یک راهکار کمکی در فرایند نگهداری روزمره به شمار رود؛
• مواردی که نمای سنگی (در سطوح قائم یا افق) با سایش بیش‌ازحد مواجه است و پوشش حفاظتی می‏تواند به حفظ سنگ کمک کرده یا فرایند فرسایش آن را به تأخیر بیندازد؛
• مواردی که انسجام و یکپارچگی سطوح سنگی در اثر فرسایش در معرض خطر قرار داشته باشد یا در آینده از این مسئله متأثر شود؛
• مواردی که استفاده از این مواد به حفظ جلوه زیبای اولیه سنگ و دوام آن (در زمان نصب) کمک کند؛
• مواردی که خطر دیوارنگاری یا تخریب‏گری آثار تاریخی زیاد باشد.

نگهداری از سنگ‌ها در فضای داخلی بنا

برای تمیزکاری متداول و معمول سنگ، باید هرگونه گردوغبار از روی تمام کف‌پوش‌های سنگی پاک شده و در صورت نیاز، آلودگی‌ها و آشغال‌ها از روی این سطوح زدوده شوند. برای این کار از یک کف‌شوی (تی) خشک یا گردگیر مناسب استفاده می‌شود. شستشوی دوره‏ای با آب تمیز و شوینده‌‏های خنثی (PH 7) از اقدامات متداول در نگهداری است. معمولاً برای این کار ترجیح بر این است که از شوینده‌های غیرصابونی^[9] استفاده شود، چراکه بدین‌وسیله از بروز خراشیدگی و تشکیل یک لایه جرم مانند روی سطوح، جلوگیری می‌شود. چنانچه قصد شستشوی کامل یک سطح را داشته باشیم، توصیه می‌شود تا از صابون‏های مایع مخصوص ظرف‌شویی، پودرها یا صابون‌های مخصوص شستشوی سنگ (با شدت شویندگی متوسط، فاقد فسفات و قابل‌تجزیه در طبیعت) استفاده شود. سطح سنگ را با آب تمیز خیس کنید. از محلول شوینده (مطابق با دستورالعمل کارخانه تولیدکننده) استفاده کرده و محدوده‌‏های کوچکی را با آن شستشو دهید. لازم به ذکر است که خیس شدن همه کف‌پوش‌های سنگی می‏تواند آن‌ها را به سطوحی لغزنده مبدل سازد و این مسئله، فارغ از میزان و نوع پرداخت آن‌ها است؛ ازاین‌رو لازم است تا پیش از اینکه اجازه تردد به عابران داده شود، به‌سرعت نسبت به جمع‌آوری مایعات یا دیگر موادی که ممکن است منجر به بروز سانحه شوند از روی سطوح، اقدام شود.

در سطوح عمودی، نظافت را از پایین به بالا انجام دهید. سطوح را کاملاً با آب پاک و قابل آشامیدن شستشو دهید تا همه آثار صابون یا دیگر محلول‏های شوینده، برطرف شود. ‏ آب کثیفِ سطل شستشو را به‌‏طور مرتب تعویض کنید. سطوح را با یک دستمال نرم خشک کرده و اجازه دهید تا به‏ طور کامل در معرض هوا خشک شود. روش دیگر، استفاده از یک جاروبرقی شوینده برای بیرون کشیدن آلودگی‏هاست. معمولاً در اماکن تجاری که میزان تردد عابران زیاد است، استفاده از ماشین کف‏شوی خودکار که مجهز به سیستم برس‌‏زنی صفحه‌‏ای بوده و آلودگی‏ها را به‏‌صورت متوالی پاک کند، مؤثرترین راهکار محسوب می‌شود. در مواجهه با سطوح هوند (صاف‌شده)، می‏توان از یک پاک‏‌کننده خنثی (pH 7) با سایندگی نسبتاً کم استفاده کرد. استفاده از این پاک‌‏کننده‌‏ها منوط به رعایت دستورالعمل کارخانه سازنده خواهد بود.

چنانچه روی سطح سنگ پیشخوان‏ یا رومیزی، ظروف یا لیوان‌های حاوی الکل یا آب مرکبات قرار می‌گیرند، ضروری است تا بین این ظروف و سطح سنگ از زیرلیوانی استفاده شود. بسیاری از غذاها، نوشیدنی‌‏ها و لوازم‌آرایشی معمولی، حاوی اسیدهایی هستند که می‏توانند سطوح بسیاری از سنگ‌ها را خراشیده یا کدر کنند. در خصوص ظروف داغ یا ظروفی از جنس چینی، سرامیک، نقره و امثال آن که ممکن است باعث خراشیدگی سطح سنگ شوند، پیش از قرار دادن آن‌ها روی پیشخوان یا سنگ رومیزی، لازم است تا از وسایل حائلی مانند دستمال آشپزخانه یا وسایل مشابه برای پیشگیری از تماس مستقیم این ظروف با سنگ استفاده شود. مایعاتی که روی سطوح سنگی ریخته می‌شوند، باید به‌سرعت با یک دستمال‌کاغذی یا پارچه پاک شوند. سطوح سنگی باید به‏‌طور منظم با یک پاک‌‏کننده خنثی که فاقد ماده حلال باشد، تمیز شود.

در اماکن مخصوص تهیه غذا، معمولاً باید از سیلر‏های موضعی یا نافذ برای سطح سنگ استفاده شود. چنانچه قصد داریم از این مواد برای سطوحی که در ارتباط مستقیم با مواد غذایی هستند استفاده کنیم، لازم است تا انواع غیر‏سمی و ایمن آن به کار گرفته شود. هیچ‌گاه نباید از پاک‏‌کننده‏‌های اسیدی یا مواد شیمیایی روی سطوح سنگ‌های مرمریت یا سنگ‌‏آهک استفاده کرد. در چنین مواردی بهتر است از پاک‌کننده‌هایی استفاده شود که به‌طور خاص برای پاک کردن سنگ تولید شده‌اند. تجهیزات جدید مخصوص تمیز کردن سطح کف‌پوش‌های سنگی (نظیر ماشین‏های کف‌‏شوی آب فشارقوی با سیستم مکشی) دائماً در حال پیشرفت و ارتقای کیفی هستند. برای آگاهی از مناسب‏ترین دستگاه موجود برای نگهداری از سنگ‌ها، باید از توصیه‏‌های کارشناسان مجرب در این حوزه بهره برد.

نگهداری از سنگ‌ها در فضاهای خارجی

مقصود از اصطلاح فضاهای خارجی، شرایطی است که در آن تغییرات دما، رطوبت و آلودگی‌های جوی محیط نصب سنگ، از عوامل طبیعی (مستقیم و غیرمستقیم) تأثیر می‌پذیرد. برای استفاده از سنگ در فضای بیرونی ساختمان می‌توان از پرداخت‌هایی چون سطوح هوند (صاف‌شده)، بافت‏دار، صیقلی یا قالب‌های دیگر استفاده کرد. سنگ‌های به‌کاررفته در فضای خارجی معمولاً برای مقاصدی چون سنگ نما، کف پیاده‌‏رو، پله‌ها، دیوارهای حائل، کف‌سازی‏ها، حوض‏ها و فواره ‏ها، نیمکت‏ﻫا، سنگ دور باغچه ‏ها و برخی تزئینات نظیر مجسمه‌ها استفاده می‌شوند.

در صورت امکان، از روش‌های نگهداری سنگ در فضاهای داخلی برای سنگ‌هایی که در فضای خارجی بنا نصب شده‌اند نیز استفاده می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که این روش‌های منظم نگهداری عمدتاً برای نقاط قابل‌دسترس توصیه می‌شود و نقاط دور دسترس، راهکارهای خاص خود را خواهند داشت. در خصوص سنگ‌های ساختمانی به‌کاررفته در فضای بیرونی، باید توجه داشت که معمولاً‌بخش عمده‌ای از سطوح سنگی شرایطی دارند که ممکن است روش‌های معمول نگهداری، در خصوص آن‌ها کارساز نباشد. در خصوص قسمت‌هایی که مقدار زیادی سنگ در آن کار شده است، لازم است تا پاک‌سازی کل سطوح به‌صورت دوره‌ای صورت پذیرد. قسمت‌هایی از سطوح سنگی که دسترسی به آن‌ها به‌سادگی امکان‌پذیر است (نظیر پله‏ﻫا، پیاده‏ روها، حوض‏ها و امثال آن)، باید به‌طور مرتب از طریق روش‌هایی چون شستشو با آب یا جارو کردن، تمیز شده و زباله یا گردوخاک از سطح آن‌ها پاک شود.

حذف لکه‏ ها

لکه‏‌های سطحی را می‏توان توسط پاک‏ کننده ‏های تجاری یا شوینده‏ های خانگی مناسب برطرف نمود. تشخیص صحیح نوع لکه، کلید موفقیت در زدودن آن به شمار می‌رود. برای این کار باید به رنگ، شکل و عوامل محیطی که ممکن است در شکل‏گیری لکه‏‌ها نقش داشته باشد، توجه داشت.

انواع لکه‌ها و روش‌های زدودن آن‌ها؛ لکه‌های ناشی از روغن (چربی، قیر، روغن‏ خوراکی، لوازم‌آرایشی) سطوح سنگ‌ها را تیره‏تر می‌کنند و معمولاً برای حذف آن‌ها لازم است تا ابتدا موادی را که باعث ایجاد لکه شده‌اند، به کمک مواد شیمیایی حل کرده و سپس با شستشوی موضعی و آب گرفتن آن، نسبت به حذف منشأ لکه اقدام کرد. در خصوص موادی چون قیر، این کار پس از جدا کردن و زدودن قیر صورت می‌پذیرد. در گام بعدی می‌توان بقایای لکه را با استفاده از یک مایع تمیز‏کننده ملایم، شوینده‏‌های خانگی، آمونیاک، الکل معدنی، یا استون، پاک کرد. نباید ماده پاک‏‌کننده را به‌طور مستقیم روی عامل بروز لکه ریخت، چراکه این کار می‏تواند منجر به ‏نازک‏شدن ماده آلاینده و متعاقباً گسترش و توزیع آن روی سطح شود. برای این کار باید کاغذ یا حوله را با مقداری از ماده پاک‏‌کننده آغشته نموده و تلاش شود تا با کمک آن، لکه را پاک کرد. به این منظور می‌توان از مواد چربی‌‏زدای تجاری موجود در بازار و به‌طور خاص موادی چون پاک‏‌کننده‏‌های قلیایی یا ضمادها استفاده کرد. لکه‏‌های ناشی از عوامل ارگانیک (قهوه، چای، میوه‌جات، تنباکو، کاغذ، غذا، ادرار، برگ و پوست درختان، مدفوع پرندگان) می‏توانند باعث ایجاد لکه‌‏هایی به رنگ صورتی – قهوه‌‏ای شوند. رد این لکه‌ها معمولاً بعد از برطرف شدن منشأ آن، ناپدید خواهد شد. در فضاهای باز، معمولاً پس از حذف عوامل ایجاد لکه، رد آن در اثر تابش معمولی آفتاب و بارش باران به‌طور کامل برطرف می‌شود. در فضاهای داخلی نیز می‏توان با پراکسید هیدروژن (آب‌اکسیژنه) و چند قطره آمونیاک، چنین لکه‌‏هایی را پاک کرد. برای این منظور، پاک‌‏کننده‌‏ها و ضمادهای تجاری نیز در بازار وجود دارد.

لکه‏‌های فلزی غیر ارگانیک شامل لکه‌های ناشی از فلزاتی چون آهن، زنگ، مس، برنز می‌شود. لکه‏‌های ناشی از آهن یا زنگ آهن، ازلحاظ رنگ طیف متنوعی دارند که از نارنجی تا قهوه‌‏ای را شامل می‌شود؛ شکل این لکه‌ها نیز متأثر از شکل شیء زنگ‌‏زده نظیر میخ، پیچ و مهره، قوطی، گلدان یا مبلمان فلزی بوده و از این لحاظ با هم تفاوت دارند. لکه‌‏های ناشی از مس و برنز به رنگ سبز یا قهوه‌‏ای رسی (خاکی) متظاهر شده و در اثر مجاورت اشیاء برنزی، مسی و برنجی با رطوبت یا نفوذ رطوبت به آن‌ها، ایجاد می‏شوند. لکه‌‏های ناشی از فلزات را باید با استفاده از ضماد برطرف نمود. زدودن لکه‏‌های عمیق ناشی از زنگ‏زدگی بسیار دشوار بوده و چنین لکه‌‏هایی ممکن است برای همیشه روی سنگ باقی بمانند. لکه‏‌های ناشی از عوامل بیولوژیکی (جلبک، کپک، گلسنگ، خزه، قارچ) را می‏توان به کمک آمونیاک رقیق‏‌شده (یک فنجان در هر 7. 5 لیتر آب)، مایع سفیدکننده یا آب‌اکسیژنه پاک کرد. باید توجه داشت که هرگز نباید مایع سفید‏کننده را با آمونیاک ترکیب نمود، زیرا واكنش كلر و آمونياك باعث ایجاد گازهای سمی خواهد شد.

در سنگ‌هایی با رنگ روشن، می‌توان لکه‏‌های ناشی از جوهر^[10] (ماژیک، خودکار، جوهر) را با استفاده از سفیدکننده‌‏ها یا آب‌اکسیژنه برطرف نمود. برای سنگ‌های تیره‌رنگ نیز می‏توان از لاک‌الکل رقیق یا استون استفاده کرد. ماده پاک‏کننده را نباید به‌‏صورت مستقیم روی عامل لکه اعمال کرد، چراکه این کار موجب روان شدن مواد تشکیل‌دهنده لکه و گسترش آن خواهد شد. برای پیشگیری از این مشکل، باید این لکه‏‌ها را با کاغذ یا پارچه حوله‏ای که اندکی به ماده‏ پاک‏‌کننده آغشته شده است، پاک نمود. لکه‌‏های کوچک ناشی از رنگ^[11]را می‏توان با استفاده از لاک‌الکل رقیق یا از طریق تراشیدن با یک تیغ ریش‏تراشی برطرف کرد. لکه‏‌های بزرگ‌تر را باید با استفاده از رنگ‏بر‏های تجاری^[12] برطرف نمود. لازم به ذکر است که به‌هیچ‌وجه نباید از مواد اسیدی یا حرارت مستقیم آتش برای برداشتن لایه رنگ استفاده شود.

لکه‌‏های ناشی از آب (رسوبات ناشی از آب سخت) را می‏توان با استفاده از سیم‏ ظرف‌شویی خشک با درجه زبری 0000 برطرف کرد. برای از بین بردن لکه‏‌های ناشی از دود یا آتش در سنگ‌های قدیمی‏تر، می‏توان از فرایند پاک‌سازی کامل استفاده کرد تا ظاهر سنگ به شکل اولیه خود بازگردانده شود. امروز برخی مواد تجاری با کاربرد رفع دوده و لکه آن در بازار موجود است که استفاده از آن‌ها آسان بوده و مقرون‌به‌صرفه هستند.

باقی ماندن اسیدها روی سطح سنگ (مرمریت) به دو شکل تأثیر نامطلوب خود را نشان می‌دهد: بروز خراش بدون لکه و بروز خراش همراه با لکه؛ در مواردی که حالت دوم رخ دهد، لازم است تا پس از زدودن لکه، سطح سنگ را با آب تمیز خیس نموده و پودر مرمریت (مخصوص پرداخت نهایی سطوح سنگ) به روی آن پاشید. پودر را با یکپارچه مرطوب یا به‌وسیله دستگاه ساب کم‌سرعت یا صیقل‏‌دهنده (پولیشر) به سطح سنگ می‏مالند. این کار تا محو شدن خراشیدگی‏ها و تا زمانی که سطح مرمریت براق شود، ادامه می‌یابد. خراشیدگی‌های عمیق، احتمالاً مستلزم صاف کردن سطح سنگ با استفاده از تجهیزات مکانیکی (هونینگ^[13]) خواهند بود. انجام این فرایند ممکن است نیازمند به‏‌کارگیری افراد متخصص باشد.

یکی از شایع‌ترین مصادیق بروز لکه، پدیدار شدن شوره (افلورسانس) روی سطح است. شوره‌ها گرد سفیدرنگی هستند که معمولاً براثر انتقال نمک‏های معدنی از زیر سنگ‌ها به سطح رویی (توسط رطوبت) و تبخیر شدن آب این نمک‏ها، روی سطوح سنگ ظاهر می‌شوند. هنگامی‌که آب بخار می‌شود، این رسوب نمک که حالت گَرد دارد، روی سطح باقی خواهد ماند. در مواردی که نصب سنگ به‌تازگی صورت گرفته باشد، شوره‌ها را می‌توان با کمک تی (کف شوی) حوله‌‏ای یا جاروبرقی برطرف کرد. در صورت لزوم، این عمل در حین خشک شدن سنگ تکرار می‌شود. لازم به ذکر است که برای زدودن شوره نباید از آب استفاده کرد. درصورتی‌که ظهور شوره روی سطوح تداوم داشته باشد، لازم است تا با پیمانکار و مجری متخصص برای تشخیص منشأ رطوبت و برطرف نمودن آن تماس حاصل شود.

ضمادها^[14]

ضماد، خمیر یا دوغابی چسبناک است که از ترکیب ماده یا پودری جاذب به همراه یک ماده شیمیایی یا ترکیبی از چند ماده شیمیایی تشکیل می‌شود. واژه ضماد (مرهم)، ریشه در علوم پزشکی داشته و به ماده پاک‌کننده‌ای گفته می‌شود که با قرار دادن آن روی زخم، عفونت بهبود می‌یابد. در فرایند پاک‌سازی مصالح سنگ نیز عمل مشابهی انجام می‌شود که در اصطلاح آن را، “ضماد گذاری” می‌نامند. ضماد مناسب می‌تواند آلودگی‏ها و لکه‌هایی را که به لایه‌های سطحی سنگ نفوذ کرده‌اند، به‌راحتی خارج کند. پودرهای جاذب (یا پرکننده‌های شیمیایی بی‌اثر) که از آن‌ها در ساخت ضماد استفاده می‌شود، نه‌تنها سرعت تبخیر یا واکنش را کند می‌کنند، بلکه زمان کافی را برای حل کردن لکه‌ها، در اختیار حلّال قرار می‌دهند. همچنین این مواد، به‌عنوان محیط پذیرای رسوبات خارج‌شده از مصالح، عمل می‌کنند. ضماد را با ضخامتی در حدود 5 تا 15 میلی‌متر در محل لکه اعمال می‌کنند؛ این کار به کمک یک کاردک چوبی یا پلاستیکی یا لیسة دارای روکش پلاستیکی صورت می‌پذیرد. ضماد باید به مدت 24 تا 48 ساعت (و در برخی موارد تا یک هفته) در محل لکه باقی بماند. در اثر واکنش‏های شیمیایی، مواد تشکیل‌دهنده لکه، جذب مواد جاذب موجود در ضماد می‏شوند. این عمل را می‏توان تا حذف کامل لکه تکرار نمود؛ هرچند که باید به خاطر داشت که برخی از لکه‏‌ها ممکن است هیچ‌گاه زدوده نشوند. به‌منظور جلوگیری از خشک شدن سریع ضماد، می‌توان سطح آن را با فیلم (غشاء) پلاستیکی^[15] پوشاند یا اگر ضماد پیش از پاک کردن لکه خشک شده باشد، می‌توان آن را مجدداً مرطوب ساخت.

ضماد، شامل مواد جاذب یا خاک رس بی‌اثر (نظیر کائولینیت^[16] یا سپیولیت^[17]، خاک دیاتومه^[18]، آتاپولگیت^[19] و خاک رنگ‏بر^[20])، تالک، گچ (گل‌سفید یا کربنات کلسیم) و متیل سلولز^[21] یا مواد سلولزی (نظیر خمیرکاغذ^[22] یا ترکیب خرده کاغذ) است. نیم کیلو از ضماد آماده‏‌شده‏، محدوده‌ای در حدود 930 سانتی‌مترمربع را تحت پوشش قرار می‏دهد. باید توجه داشت که در صورت استفاده از مواد شیمیایی اسیدی نمی‌توان از مواد جاذبی چون سفیدآب یا خاک‏های رسی حاوی آهن (نظیر خاک رنگ‌بر) استفاده کرد؛ چراکه واکنش‏های میان این ترکیبات موجب بی‌اثر شدن ضماد خواهد شد. هنگامی‌که از حلال‏‌های فراری نظیر استون یا الکل معدنی استفاده می‌شود، به‌‏کارگیری موادی چون گلوله‏‌هایی از جنس کتان سفید، دستمال‌کاغذی توالت یا گاز (باند) پانسمان باعث مؤثرتر شدن ضماد خواهد شد. برخی از شرکت‏‌هایی که در زمینه تولید فرآورده‌‏های نگهداری از سنگ فعالیت می‌کنند، ضمادهای آماده‌ای را روانه بازار می‌کنند که تنها با افزودن آب قابل‌استفاده خواهد بود. در ادامه به برخی از ترکیبات ضماد برای لکه‏‌های مختلف پرداخته می‌شود:

• لکه‌‏های ناشی از روغن. برای برطرف نمودن این لکه‏‌ها می‏توان از ترکیب جوش‏‌شیرین و آب یا یکی از ضمادهایی که به شکل پودر هستند، همراه با الکل معدنی یا مواد چربی‏زدای تجاری استفاده نمود؛
• لکه‏‌های ناشی از عوامل ارگانیک. برای برطرف نمودن این لکه‏‌ها با استفاده از ضماد، ترکیب یکی از مواد جاذب پودری به همراه محلول آب‌اکسیژنه 12‏درصد توصیه می‌شود. البته به‏جای آب‌اکسیژنه می‏توان از استون نیز استفاده کرد؛
• لکه‏‌های ناشی از آهن. برای برطرف نمودن این لکه‏‌ها از خاک دیاتومه و یک ماده زنگ‏زدای تجاری در ترکیب ضماد استفاده می‌شود. برطرف کردن لکه‏‌های ناشی از زنگ‏زدگی دشوار بوده و ممکن است نیازمند کمک‏‌گرفتن از افراد متخصص باشد. بسیاری از مواد زنگ‏‏زدا، حاوی اسیدهایی هستند که روی مرمریت، سنگ‌‏آهک و به‌طور خاص گرانیت‏ ایجاد خراش می‌کنند؛
• لکه‏‌های ناشی از مس. برای برطرف نمودن این لکه‏‌ها از ضمادهایی استفاده می‌شود که شامل یکی از پودرهای جاذب و آمونیاک باشد. معمولاً زدودن چنین لکه‏‌هایی دشوار بوده و ممکن است نیازمند اقداماتی باشد که تنها از عهده متخصصان پاک‌سازی برآید؛
• لکه‌‏های ناشی از رنگ‌های پایه‏ آبی. برای زدودن این لکه‌‏ها از ضمادهایی شامل یکی از پودرهای جاذب همراه با یک رنگ‏بر تجاری استفاده می‌شود؛
• لکه‏‌ها ناشی از رنگ‌های پایه روغنی. برای برطرف نمودن این لکه‌‏ها، از ضمادهایی استفاده می‌شود که متشکل از ماده‌ای جاذب و الکل معدنی به‌عنوان حلال باشد. برای زدودن لکه‌‏های عمیق، ممکن است به دی‏کلرومتان^[23] به‌عنوان یک حلال نیاز باشد. در صورت استفاده از حلال‏های فرار (بخصوص حلال‌هایی که میزان فراریت آن‌ها بسیار زیاد باشد) در ترکیب ضماد، توصیه می‌شود که حلال را روی دستمال توالت ریخته و سپس آن را روی محدوده لکه قرار دهند؛
• لکه‌‏های ناشی از جوهر. برای برطرف نمودن لکه‏‌های ناشی از جوهر، توصیه می‌شود که از الکل معدنی یا دی‏‏کلرومتان به‌عنوان حلال همراه با یکی از مواد جاذب پودری استفاده شود. در صورت استفاده از حلال‏های بسیار فرار در ترکیب ضماد، حلال را روی دستمال توالت ریخته و سپس آن را روی محدوده لکه قرار دهید؛
• لکه‌‏های ناشی از عوامل بیولوژیکی. برای برطرف نمودن این لکه‌‏ها از ترکیب یکی از مواد جاذب ضماد همراه با آمونیاک رقیق یا مایع سفیدکننده یا آب‌اکسیژنه استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که ترکیب مایع سفید‏کننده با آمونیاک مجاز نیست، چراکه واكنش شیمیایی كلر و آمونياك باعث ایجاد گازهای سمی خواهد شد.

مطالب ارائه‌شده در سطور بالا توصیه‌های ایمنی چندانی در خصوص استفاده از مواد قابل اشتعال ارائه نکرده‌اند. برای استفاده مطمئن و ایمن از این مواد قابل اشتعال، لازم است تا به دستورالعمل کارخانه‏ تولید‏کننده مراجعه شود یا اینکه برای کسب اطلاعات بیشتر، برگه‌‏های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی (MSDS)^[24] را مطالعه کنند. امروزه شرکت‌های تجاری زیادی وجود دارند که پاک‌کننده‌هایی را برای برطرف نمودن لکه‌های متداول تولید می‌کنند. این پاک‌‏کننده‌‏ها معمولاً خطرات کمتری را ازلحاظ مسائل مربوط به سلامت و ایمنی به همراه دارند.

ضمادگذاری؛ چنانچه از ماده جاذب پودری در ضماد استفاده شود، آن را با محلو‏ل پاک‌‏کننده یا ماده‏ای شیمیایی ترکیب می‌کنند تا به‌صورت یک خمیر غلیظ و چسبان درآمده و ماده شیمیایی در تماس مستقیم با لکه قرار گیرد. در صورت استفاده از کاغذ، آن را کاملاً در محلول شیمیایی خیسانده و سپس اجازه می‌دهند تا آب آن گرفته شود. به بیانی دیگر، از چکه کردن محلول روی سطوح پیشگیری کنید. محدوده لک شده را با استفاده از آب مقطر خیس کنید‏. ضخامت ضماد در محل لکه باید بین 5 تا 15 میلی‌متر باشد. لایه ضماد باید سطح بزرگ‌تری از خود لکه را پوشش داده و از هر سمت حداقل 25 میلی‌متر بیش از حدود لکه گسترش یابد. برای این که ضماد به‌صورت لایه‌ای یکدست و با قطری یکسان روی سطح را بپوشاند، از یک کاردک چوبی یا پلاستیکی استفاده می‌شود. ابتدا روی ضماد با استفاده از یک لایه پلاستیکی پوشانده می‌شود و سپس با استفاده از چسب نواری، لبه‏‌های این پوشش پلاستیکی درزگیری خواهد شد. برای اینکه امکان خروج بخار‏ از این پوسته پلاستیکی فراهم شود، لازم است تا سوراخ‏هایی در سطح این لایه پلاستیکی ایجاد شود.

برای این مرحله در حدود 24 الی 48 ساعت وقت لازم است و طی آن، ضماد مواد تشکیل‌دهنده لکه‏ را از روی سطح سنگ جذب می‏کند. پس از سپری شدن حدود 24 ساعت، می‏توان لایه پلاستیکی را از روی ضماد برداشته و به آن اجازه داد تا خشک شود. پس از برداشتن ضماد، باید محل آن را با آب مقطر شست‏و‏شو داده و سپس سطح سنگ را با یک دستمال نرم خشک کرد. درصورتی‌که لکه‌‏ها کاملاً برطرف نشده باشند، می‌توان مجدداً نسبت به ضمادگذاری اقدام کرد. فرایند ضمادگذاری در مورد لکه‌های سخت ممکن است چهار الی پنج مرتبه تکرار شود. در مورد سطوحی که توسط مواد شیمیایی خراشیده شده‏اند، توصیه می‌شود که پودر مخصوص پرداخت را روی سطح خراشیده شده ریخته و سپس با استفاده از صفحات (پدها) مخصوص پرداخت که توسط کارخانه سازنده پودر مخصوص توصیه شده است، روی سطوح اعمال شوند.

پاک‌سازی سطوح واقع در فضای بیرونی

مقصود از سنگ‌های سطوح بیرونی بنا، همه سنگ‌هایی است که در ساختارهای خارجی، چه به‏‌صورت عناصر سازه‏ای و چه به‌عنوان مصالح نماسازی استفاده می‌شوند. البته مرمریت‌های ساختمانی صیقل‌خورده از این قاعده مستثنی بوده و استفاده از این سنگ‌ها برای مصرف در فضای بیرونی توصیه نمی‌شود، اما بعضاً از این نوع سنگ در ویترین مغازه‌‏ها، نیم‏‌ستون‌های تزئینی و موارد مشابه استفاده می‌شود. شرایط مطلوب نگهداری از سنگ‌های به‌کاررفته در فضاهای بیرونی ساختمان، شست‌وشوی ساده آن‌ها با شلنگ آب در فواصل زمانی منظم (بسته به شرایط جوی، حداقل سالی یک‏بار) است. این کار می‏تواند باعث جلوگیری از انباشت آلودگی‏ و کثیفی‏‌ها شود. چنانچه پاک‌سازی سنگ به‏‌صورت منظم صورت نمی‏‌گیرد، استفاده از سیستم‏های آبی پاک‌سازی (شامل سیستم‌های هیدرولیک^[25]، هیدرو-ایر^[26] و آب ساده) به‌صورت نامنظم، مؤثرترین راهکار با حداقل هزینه خواهند بود.

در مواردی که آلودگی برای زمانی طولانی روی سطوح سنگی یک ساختمان‏ قدیمی شکل گرفته و به‌مرورزمان به میزان آن افزوده شده باشد، احتمالاً برای پاک‌سازی نیازمند استفاده از روش‌های مختلفی به‌صورت ترکیبی خواهیم بود. معمولاً نتایج استفاده از دستگاه واترجت معمولی برای پاک کردن‌بخش عمده‌ای از آلودگی‌ها رضایت‌بخش است. برای این کار نباید از هیچ‏یک از انواع مواد شیمیایی که موجب صدمه دیدن سنگ‌ها می‌شوند، استفاده کرد. برای حذف و پاک کردن برخی از آلودگی‏ها ممکن است به استفاده از برس یا فرچه نیاز باشد. پیشنهاد می‌شود برای این منظور از فرچه‌‏هایی با موهای نرم استفاده شود. افرادی که به‌صورت تخصصی مسئولیت بررسی روش‌های مختلف پاک‌سازی و تدوین ضوابط فنی در خصوص آن را دارند، برای حصول اطمینان از مناسب بودن روش‌های مختلف پاک‌سازی می‏توانند نسبت به انجام پاک‌سازی‏های آزمایشی در قطعات مشخص و بررسی نتایج آن اقدام کنند. بدین ترتیب شرایط مشاهده نتایج روش پیشنهادی پیش از عقد قرارداد برای مالک و پیمانکار فراهم می‌آید و به همین ترتیب، احتمال انجام پاک‌سازی نامناسب تا حدود زیادی برطرف خواهد شد. به‌علاوه، با این کار پیمانکار عملیات پاک‌سازی، استانداردهای لازم را فراروی خود دیده و برای همه افرادی که به‌نوعی با مقوله پاک‌سازی مرتبط هستند، چارچوبی دقیق و علمی در اختیار خواهد بود^[27]. برای انجام کار در یک چارچوب علمی، ضروری است تا برخی اطلاعات را از طریق ترسیمات نمایش داد؛ ترسیمات مذکور معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:

• موقعیت قرارگیری، ابعاد و اندازه یا محدوده و مواردی که باید تمیز شوند؛
• موقعیت، اندازه و تعداد صفحات یا قطعات آزمایشی؛
• محدوده‌‏هایی که مشمول قرارداد منعقده برای پاک‌سازی نیستند؛
• موقعیت، اندازه و تشریح مواد موردنیاز برای فرایند محافظت؛
• محدوده و حریم ساختمان و ملک موردنظر.

به‌عنوان آزمایش، انتخاب محدوده‌ای در ابعاد تقریبی 10×10 سانتیمتر برای هر یک از انواع لکه‌ها و سنگ‌های مختلف و پاک‌سازی آزمایشی آن با روش پیشنهادی ضرورت خواهد داشت. نتایج این آزمایش‌ها به مسئولین مربوطه و تصمیم‌گیرنده ارائه شده تا در خصوص انتخاب روش و کارآمدی آن تصمیم‌گیری کنند. موضع و موقعیت قطعات آزمایشی باید به‌گونه‌ای انتخاب شود که تقاطع اتصالات افقی و عمودی را نیز در بر گیرد. قطعاتی که نتایج آن‌ها مورد تائید قرار می‏گیرد، به‌‏عنوان معیاری برای سنجش روش‌های پاک‌سازی و پایش نتایج اقدامات روی قسمت‌های نیازمند پاک‌سازی، شناخته خواهد شد.

به‏‌منظور محافظت از مصالح و سطوح مجاور از آسیب‏های احتمالی، اثرات نامطلوب رطوبت و زنگ‏‌زدگی، ضروری است تا ابتدا تأییدیه لازم از مسئولان و ناظران پروژه در خصوص مواد و روش‌های مورداستفاده دریافت شود. چنانچه اقدامات دیگری در زمینه مرمت و نوسازی نمای سنگی در حال اجرا باشد، ضروری است تا با استفاده با استفاده از یک پوشش حفاظتی مورد تائید که مانع از انتقال رنگ به جداره‌ها شود، از سطوح سنگی پاک‌سازی‌شده محافظت صورت پذیرد. پس از انجام عملیات پاک‌سازی جداره سنگ‌ها، لازم است تا سطوح را با آب آشامیدنی (آب شهری) شست‏و‏شو داد. دما و فشار آب در کل جداره نباید تغییری داشته باشد.

آب مورداستفاده باید از نوع آشامیدنی بوده و هیچ‌گونه لکه‌ای را روی سطح برجای نگذارد. همچنین آب مورداستفاده باید عاری از هرگونه مواد آسیب‏رسان برای سطوح در حال پاک‌سازی باشد. روش‌های مورداستفاده، تنها از طریق تائید نتایج قسمت‏هایی که روی آن‌ها آزمایش صورت گرفته است، تعیین می‏شوند. برای پاک‌سازی با استفاده از آب، آب شهری را در فشاری مابین 20 تا 40 اتمسفر و در دمایی یکسان به سطوح موردنظر می‏پاشند. باید دقت داشت که از نازل مناسبی برای این کار استفاده شود؛ برای مثال نباید از نازل‏های نوع صفر استفاده کرد.

پاک‌سازی به شیوه مه پاشی، نوع دیگری از تمیز کردن سطوح با استفاده از آب محسوب می‌شود. نازل‏های مورداستفاده برای این روش روی داربست نصب شده و آب را به‌آرامی روی سطوح بنا می‌پاشند. نازل‏ها را می‏توان به یک زمان‏سنج مجهز کرد تا عمل پاشیدن آب به سطوح، در فواصل زمانی معین و به‏‌صورت متناوب، قطع و وصل شود. تناوبی بودن عمل پاشش آب باعث خشک شدن بنا و جلوگیری از اشباع شدن سنگ‌ها خواهد شد. این روش ایمن‏ترین روش برای پاک‌سازی است و از آن در پاک‌سازی بناهای تاریخی، به‌‏طور گسترده‌ای استفاده می‌شود.

در روش شستشو‏ با آب پرفشار، آب را با فشاری در حدود 170 پاسکال یا بیشتر مورد استفاده قرار می‏دهند. آب پرفشار از طریق فرایند سایش، آلودگی‏ها را از روی سطوح جدا می‌کند ولی همواره باید به خاطر داشت که استفاده ازاین‌روش ممکن است با آسیب‏های جبران‏‌ناپذیری برای سطوح سنگ‌ها همراه باشد. استفاده از آب پرفشار می‏تواند روشی مؤثر و کارآمد برای حذف برخی از انواع چرک و دیگر آلودگی‏ها باشد. دستگاه‌‏های شستشوی‏ پرفشار جدید می‏توانند فشاری بیش از 170 پاسکال را ایجاد کنند؛ این فشار می‏تواند صدمات جبران‏‌ناپذیری را به بسیاری از انواع سنگ وارد سازد. برای تعیین حداکثر فشار مجاز، حین انجام آزمایش در‌بخش های که در معرض دید قرار ندارند فشار آب را به‌صورت تدریجی افزایش می‌دهیم. استفاده از فشار آب بیش از 70 پاسکال تحت هیچ شرایطی توصیه نمی‏شود و معمولاً برای اهداف پاک‌سازی، میزان فشارهایی بسیار کمتر از این مطلوب خواهد بود. به‌طورمعمول باید از نازل‏های بادبزنی افشانه‏ای^[28] استفاده شود؛ همچنین باید توجه داشت که استفاده ازاین‌روش تنها توسط افراد بسیار مجرب مجاز است.

از روش‏ پاک‌سازی شیمیایی معمولاً در ترکیب با یک یا چند روش شست‏‌و‏شوی دیگر استفاده می‌شود؛ مزیت این روش در این است که ذرات آلودگی کاملاً از جای خود کنده شده و از بین می‌روند. مواد شیمیایی ممکن است برای سنگ، کاربر و محیط پیرامونی خطرناک باشند؛ ازاین‌رو همه مواد شیمیایی را ابتدا باید مورد آزمایش قرار داده و نتایج آن را پایش و ارزیابی کرد. برای تمیز کردن سنگ‌های آهکی یا دولومیتی، نباید از مواد شیمیایی با pH کمتر از 7 (اسیدی) استفاده کرد. استفاده از مواد شیمیایی با pH بیشتر از 7 (قلیایی) در پاک‌سازی بیشتر سنگ‌ها خطری به همراه نخواهد داشت. از این مواد معمولاً همراه با یک اسید ملایم مخصوص شست‏و‏شو استفاده می‌شود تا نمک‏های قلیای آن‌ها خنثی شود. استفاده از مواد شیمیایی حاوی سورفکتانت‏ها که دارای pH‏ برابر با 7 هستند، معمولاً برای سنگ‌ها خطری به همراه ندارد. مواد شیمیایی فاقد آب نظیر الکل معدنی و استون در زمره این شوینده‌ها محسوب می‌شوند. این مواد به‌واسطه قابلیت اشتعال بالا، به‌‏ندرت برای پاک‌سازی ساختمان‏ها مورداستفاده قرار می‏گیرند.

برخی از باکتری‌های خاص وجود دارند که از کثیفی‏ و آلودگی‏ها تغذیه می‌کنند. در موارد معدود، از این باکتری‌ها برای پاک‌سازی سطوح سنگی استفاده می‌شود. برای زدودن چرک، آلودگی و دیوارنگاری‏ها، بعضاً از سیستم‌های JOS استفاده می‌شود. در این روش از آب با فشار کم و پودر شیشه و پودر دولومیت استفاده می‌شود. پیش از آغاز کار، شست‌‏و‏شوی سطوح ضروری است. یکی دیگر از روش‌های زدودن آلودگی از سطح سنگ، روش پاک‌سازی خشک است؛ در این روش از پودر‏های آلی یا پودر بلورهای معدنی (سیلیکات آلومینیوم) در اندازه‏‌های بین 10 تا 90 میکرون استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که برای پاک‌سازی سطح سنگ نباید از روش‏ سایش با ماسه یا سندبلاست استفاده کرد؛ معمولاً اگر در این روش جوش‌شیرین جایگزین ماسه شود، از اثرات مخربی که ماسه به‌جای می‌گذارد کاسته خواهد شد، اما برای پاک‌سازی سنگ‌های طبیعی، با محدودیت‏هایی همراه است.

---

[1] – Cleaning

[2] – Maintenance

[3] – Refinishing

[4] – Renovation

[5] – Restoration

[6] – The Americans With Disabilities Act (ADA)

[7] – Pylons

[8] – Efflorescence

[9] – Soapless Cleaner؛ نوعی شوینده ترکیبی که عاری از مواد شیمیایی یا موادی با بنیان روغن یا چربی باشد. در حقیقت این شوینده‌ها به‌جای ایجاد واکنش‌های طبیعی برای گسستن پیوند میان آلودگی و سطوح از واکنش‌های شیمیایی استفاده می‌کنند.

[10] – Ink

[11] – Paint

[12] – Paint Stripper؛ این مواد از طریق لایه‌برداری عمل می‌کنند.

[13] – Honing

[14] – Poultices

[15] – Plastic Film؛ پوسته‌ای نازک و شفاف از جنس پلاستیک که به‌منظور پوشش استفاده می‌شود.

[16] – Kaolinite؛ کائولینیت یک کانی رسی است و در گروه کانی‌های صنعتی قرار دارد.

[17] – Sepiolite؛ سیلیکات منیزیم آبدار؛ از مجموعه کانی‌های رسی که غیر شفاف بوده، در آب غوطه‌ور می‌شود. این کانی دارای لومینسانس سفید متمایل به زرد یا سفید متمایل به آبی است. به‌راحتی ذوب می‌شود و در اسیدکلریدریک حل می‏شود. کاربرد آن در الکترونیک – وسایل زینتی – داروسازی و غیره است.

[18] – Diatomaceous Earth (Kieselguhr)؛ نوعی خاک است که از بقایای فسیلی جلبک‏‌های تک‌سلولی پوسته‌سخت دیاتوم به وجود آمده ‏است. از این خاک در تصفیه، ساخت حشره‌کش‌ها، جذب مایع، پوشش‌های پلاستیک و لاستیک، کاتالیزور و عایق حرارتی استفاده می‌شود.

[19] – Attapulgite Or Palygorskite؛ از مجموعه کانی‌هاست و قطعات کوچک و نازک آن قابل‌انعطاف است-بسیار متخلخل و روی آب غوطه‏ور می‌شود.

[20] – Fuller ‘S Earth؛ رس (يا مواد رس مانند طبيعي) بسيار ریزدانه‌ای که قابليت جذب بالايي داشته و بخش اعظم آن‌ها از سیلیکات‌های آلومينيوم آبدار تشکيل شده است (خصوصاً کانی‌های رسي مونت موريلونيت و پاليگورسکيت). اين مواد در ابتدا به‌عنوان موادي سفيدکننده یا روغن زدا مورداستفاده بودند. امروزه به‌عنوان جاذب، کاربرد گسترده‌ای در فرآيند پالايش رنگ‌زایی مواد نفتي و روغني، پیداکرده‌اند.

[21] – Methyl Cellulose؛ در صنایع چسب و در ساخت چسب‌کاغذ، به‌عنوان ماده اصلی مصرف می‌شود.

[22] – Fluff Pulp Cellulose

[23] – Methylene Chloride؛ متیلن کلراید یا دی کلرو‏متان حلالی است که قابلیت حل‏شدن در گستره‏ی وسیعی از ترکیبات آلی را داشته و از آن به‌عنوان حلال مناسب در بسیاری از چرخه‏‌های شیمیایی استفاده می‏شود.

[24] – Material Safety Data sheets؛ برگه‏‌های اطلاعات ایمنی اطلاعات مفیدی را در خصوص همه مواد شيميايي خطرناك برای استفاده همه افرادی که با اين مواد سروکار دارند فراهم می‌کند.

[25] – استفاده کاربردی از سیالات تحت‌فشار.

[26] – سیستم‌هایی که از ترکیب آب داغ و هوای داغ استفاده می‌کنند.

[27] – برای مطالعه بیشتر، به “حناچی، پیروز، سعید محمود‏کلایه و محمد غلام‏نژاد. 1393. اصول و روش‏های پاک‌سازی جداره‌‏های شهری تاریخی. تهران‏: انتشارات دانشگاه تهران.” مراجعه شود

[28] – Fan-Tip Spray Nozzle